Firmalar - Israel

Genel Ekonomik Durum

GENEL EKONOMİK DURUM
 
Ekonomik Yapı

İsrail ekonomisi, iç pazarın küçüklüğü nedeniyle ihracata dayalı bir büyüme sergilemektedir. 1990’lı yılların başında korumacı politikalarla gelişen giyim ve ayakkabı sektörleri, artan rekabetin etkisiyle son on yıldır yerini elektronik, haberleşme, medikal ve optik aletler gibi teknoloji-yoğun sektörlere bırakmıştır. Tüm dünyada artan talebin ve pazara gösterilen yoğun ilginin bir sonucu olarak, İsrail’de yüksek teknoloji endüstrilerinde faaliyet gösteren yerli ve yabancı firmaların sayısı hızla artmıştır. İsrail’in Ar-Ge alanındaki bu başarısının temel kaynağı, yüksek eğitim düzeyi ve savunma, bilişim teknolojileri, tarım teknolojileri ve medikal teknolojileri ile ilgili Ar-Ge faaliyetlerine yapılan büyük yatırımlardır. Kimya, plastik ve gıda sanayi ürünlerinin ihracatında ve finansal hizmetlerde de son yıllarda önemli başarılar kaydedilmiştir.
 

 
 
GSYİH'nin Sektörlere Göre Dağılımındaki Artış
 

Kaynak: Economist Intelligence Unit, Israel Country Report T: EIU tahmini
 

Ekonomi Politikaları
 
Merkezi planlı ekonomiden serbest piyasa ekonomisine geçiş sürecinde 1985 yılından itibaren ekonomik alanda birçok reform gerçekleştirilmiş; devletin ekonomiye müdahalesi en aza indirilmiş, ticari engeller kaldırılmış ve kapsamlı bir özelleştirme programı uygulanmıştır. 2002 sonrasında ise YİŞ çevrilgen hale getirilmiş ve yabancı sermayenin ülkeye giriş-çıkışı serbestleşmiştir. Aynı yıl açıklanan ekonomik reform paketinde yer alan reformlar da (gelir vergisi oranlarının düşürülmesi, özelleştirmenin hızlandırılması, altyapı yatırımlarının artırılması, eğitim sisteminin gözden geçirilmesi vb) başarıyla gerçekleştirilmiştir. Döviz kuru bandının kaldırılmasına ve serbest dalgalanma sistemine geçilmesine karar verilmiştir. Halen İsrail Merkez Bankası, ekonomi politikasının belirlenmesinde önemli bir role sahiptir. 2010 yılı içerisinde ekonomik açıdan önem arz eden en büyük gelişme İsrail’deki mevcut limanların %15’ini özelleştirilmesidir. İsrail Devlet Şirketleri Kuruluşu (The Government Corporations Authority – GCA) öncelikli olarak Haifa ve Ashod limanlarının özelleştirilmesi hususunda çalışmalarına devam etmektedir. 
 

Tarım ve Hayvancılık
 
Uluslararası ticaret anlaşmalarına bağlı olarak gümrük tarifelerindeki düşüşün, tüm dünyada artan rekabetin, su kıtlığının ve tarımsal alanların inşaata açılmasının bir sonucu olarak son yıllarda tarımsal üretimde gerileme yaşanmaktadır. Kuraklık zamanlarında devletten sübvansiyon alan çiftçiler zamanla yeni duruma ayak uydurarak, daha az tarım alanı ve su gerektiren yüksek kalitede mahsul elde etmiş; tarımsal üretimde geliştirilen teknolojilerle İsrail tarım alanında dünyanın en ileri ülkelerinden biri haline gelmiştir. Bu teknolojiler kullanılarak meyve-sebze üretimi, kültür balıkçılığı ve tohumculuk gibi alanlarda Türkiye ile İsrail arasında ortak projeler geliştirilmesi mümkündür.
 
Tarım sektörünün milli gelire ve istihdama katkısı yıllar itibarıyla azalırken; üretimin yarısının ihracata yönelik olması, ülkedeki narenciye dikim alanlarının giderek genişlemesine neden olmaktadır. İhracatı en hızlı büyüyen tarım ürünleri ise baharat ve tat bitkileridir (bazilikum, çirişotu, roka, kişniş, nane). Bu bitkilerin raf ömrünün uzatılması amacıyla sürdürülen Ar-Ge çalışmalarının hedefi; bu ürünlerin ihracatının deniz yoluyla yapılabilmesi ve böylece navlun maliyetlerinin azaltılmasıdır. (Kesme çiçeklerde bu başarılmış ve ABD'ye deniz yoluyla çiçek ihracatı yapılması sağlanmıştır.) Özel şartlarda yetiştirilen kaliteli ve rafine bazı ürünler (çok özel biber, minyatür patates ve bazı meyve türleri) giderek artan talep üzerine başta İngiltere, Fransa ve Almanya olmak üzere Avrupa pazarlarına çok yüksek fiyatlarla ihraç edilmektedir. Bir diğer Ar-Ge faaliyeti ise, Galile Bölgesi’ndeki üreticilerin erik ve kayısı gibi ürünleri kış aylarında da üretebilmelerini ve bu meyvelerin kış aylarında da Avrupa piyasalarında kesintisiz satılabilmelerini sağlamaya yönelik çalışmalardır.

Sanayi
 
1990’lı yıllarda İsrail’in sanayi sektöründe yaşanan yapısal dönüşümün etkisiyle teknoloji-yoğun endüstrilere doğru bir kayma meydana gelmiş; tekstil, ayakkabı, ahşap ve kağıt gibi geleneksel sektörler; koruyucu engellerin ortadan kalkması sonucu artan rekabete yenik düşmüştür. Ürdün ve Mısır gibi düşük maliyetle üretim yapan ve ABD’ye gümrük vergisi ödemeden ihracat yapabilen ülkelerin tekstil sektöründeki ağırlığı artmıştır.
 
İsrail’in kaliteli sanayi altyapısının ve Ar-Ge kapasitesinin uluslararası tanınırlık kazanması ile birlikte yerel ve yabancı yatırımcıların sektöre ilgisi artmıştır. Özel şirketlerin Ar-Ge sektöründeki payı 2/3’ün üzerindedir. İsrail kökenli yazılım firmalarının; veri tabanı yönetimi yazılımları, eğitim yazılımları, internet yazılımları, anti-virüs koruma ve güvenlik sistemleri gibi alanlarında rekabet gücü oldukça yüksektir. Fiber-optik ve elektro-optik kontrol sistemlerinde, ısıya duyarlı görüntüleme sistemlerinde, medikal cihaz üretiminde, gece-görüş sistemlerinde ve otomatik imalat sistemlerinde İsrail dünya lideridir. İsrail hükümeti, Ar-Ge harcamalarını %30-66 arasında değişen oranlarda sübvanse etmekte olup; devlet destekli bir projenin ticari anlamda başarılı bir ürüne dönüşmesi halinde ürün geliştiricilerden telif ücreti almaktadır.
 
Biyoteknoloji: Dünyada önde gelen biyoteknoloji merkezlerinden biri olan İsrail’de biyoteknoloji ile bağlantılı olarak hücre, gen terapisi, bağışıklık sistemi, farmakolojik ekipmanlar, kimyasal tedavide kullanılan ilaçlar üretilmektedir. İsrail’in dünya biyoteknoloji sektöründeki toplam payı %2,5’tir. İsrail, dünyada kişi başına düşen en fazla biyoteknoloji patentine sahip 4. ülkedir.
 
Tarım Teknolojileri: Gübre, kimyasallar, sulama, tohumculuk, veteriner ilaçları ve yem katkı maddelerinden oluşan sektörde Ar-Ge ve sanayi arasındaki yakın işbirliği sayesinde tarımsal teknoloji çözümleri dünyaya ihraç edilmektedir. Sulama alanında damlatma yöntemi konusunda dünyaca üne sahip olan İsrail; seracılık, hayvancılık ve bitki koruma alanlarında da ileri teknolojiye sahiptir.
 
Yazılım: Yazılım sektöründe Amdocs, Check Point, Comverse, Retalix, Cimatron ve AladdinKnowledge gibi uluslararası üne sahip firmaların yer aldığı İsrail’de HP, IBM, Microsoft, Intel, SAP, Cisco ve Texas Instruments gibi dünyanın en büyük teknoloji şirketlerinin de üretim tesisi bulunmaktadır.
 
Telekomünikasyon: Elektronik sanayi üretiminin yaklaşık %40’ını oluşturan telekomünikasyon sektöründe Bell South, Deutsche Telecom, France Telecom, Hutchison-Hong Kong, Sprint ve Telecom Italia gibi önde gelen uluslararası telekomünikasyon firmalarının yatırımları mevcuttur. Mobil telefon kullanımı oranı yaklaşık %90’a ulaşan İsrail, internet uygulamaları konusunda da çok gelişmiş bir teknolojiye sahiptir.
 
İsrail ile Türkiye arasında 1 Mayıs 2005 tarihinde Sınai Araştırma-Geliştirme Alanında İşbirliği Anlaşması imzalanmıştır. Söz konusu anlaşma metnine aşağıdaki adresten ulaşılabilmektedir: http://www.tobb.org.tr/rehber/israil/Turkiye-Israil%20Sinai%20AR-GE%20Anlasmasi.pdf  
 
İnşaat
 
Diğer ülkelerde yaşayan Yahudilerin göçüyle kurulmuş bir ülke olmasından dolayı inşaat sektörü İsrail için her zaman önem teşkil etmiş, zaman zaman da ülke ekonomisinin lokomotifi olmuştur. Özellikle eski Sovyet ülkelerinden gerçekleşen mülteci göçleri ile meydana gelen konut sorunu, 2 yıl gibi kısa bir sürede çözülmüştür. 1996 yılından sonra göçmen sayısının azalması ve geçmiş yıllarda yapılan yatırımların arz fazlası oluşturması nedeniyle son yıllarda sektörde durgunluk yaşanmaktadır. Ayrıca sektörde konut inşaatından ticari bina ve altyapı inşaatlarına doğru bir kayma yaşanmaktadır.
 
1993 yılına kadar Filistinliler tarafından karşılanan ucuz işgücü ihtiyacı ise, bu tarihten sonra Filistin ile yaşanan sorunlardan dolayı Doğu Avrupa, Afrika ve Çin’den gerçekleşen işçi göçleriyle kapatılmıştır. Ancak hükümet son yıllarda yabancı işçi göçünün azaltılmasını sağlamak üzere yabancı işçi çalıştırma koşullarını zorlaştırmıştır. Bu durum, özellikle İsrail’de inşaat alanında faaliyet gösteren Türk firmalarının Türk işçilerinin istihdamı konusunda zorluk yaşamalarına neden olmaktadır.
 

Turizm
 
Turizm İsrail'in en önemli gelir kaynaklarından biri olup; ülkenin en önemli turizm merkezleri Kudüs, Ölü Deniz ve Eylat’tır.
 
Ulaştırma ve Telekomünikasyon Altyapısı

Kara yolu
 
İsrail’in kara yolu uzunluğu, 18 960 km’dir. Özel araç sahipliğinin yüksek olması ve toplam taşıt sayısının fazla olması İsrail’in kara yolu altyapısını yetersiz kılmaktadır. Nüfusun yoğun olduğu şehir merkezlerinde sıklıkla yaşanan trafik sıkışıklığı, kara yolu altyapısını zorlamaktadır. Değişen vergi oranları ve Yeni İsrail Şekeli’nin değer kazanması, taşıt ithalatını daha da fazla artırmıştır. Yapımına devam edilen ücretli otoyollar vasıtasıyla sık kullanılan kara yollarına alternatifler üretilmeye çalışılmaktadır.

Demir yolu
 
İsrail’de toplam uzunluğu 949 km olan demiryolu altyapısı, uluslararası standartlara sahiptir. Ülkede her gün 200’den fazla tren işlemekte ve özellikle nüfusun yoğun olduğu kıyı bölgelerde ulaşımı rahatlatmaktadır. Son yıllarda güney bölgelerdeki eski raylar yenilenmekte, bu raylar üzerine yeni istasyonlar eklenmekte ve yolculara sunulan demir yolu hizmetlerinde kaydedilen önemli ilerlemeler sayesinde ulaşımda demir yolunu tercih eden kullanıcıların sayısı artmaktadır. Kudüs’teki hafif raylı sistem inşaatının ve Tel Aviv’deki 22 km uzunluğundaki hafif raylı sistem çalışmalarının 2011 yılında bitirilmesi öngörülmektedir. 

Hava yolu
 
İsrail’e gerçekleştirilen uluslararası uçuşların %90’ı hava yolu ile yapılmakta olduğundan hava yolu taşımacılığının İsrail için önemi büyüktür. El Al Şirketi, artan rekabete rağmen halihazırda hava yolu taşımacılığında lider şirkettir. Son yıllarda artan turist sayısı da sektörün gelişimine katkıda bulunmaktadır.
 
İsrail’de toplam 47 adet havaalanı bulunmaktadır. İsrail Havaalanları İdaresi (IAA) havaalanlarının faaliyetlerinden sorumlu olan hükümet birimidir. Tel Aviv’e 20 km ve Kudüs’e 40 km uzaklıkta yer alan Ben Gurion Havaalanı, ülkenin en önemli havaalanıdır. Ülkenin ikinci büyük havaalanı olan Eylat Havaalanıdır. Eylat Havaalanı, bazı Avrupa ülkelerine yapılan charter seferleri ve Tel Aviv Dov Hoz Havaalanı ile iç hat uçuşları (Tel Aviv–Eylat) için hizmet vermektedir.

 
Deniz yolu ve Limanlar

Ülkenin başlıca limanları Liman İdaresi’ne bağlı olan ve farklı şirketler tarafından işletilen Akdeniz kıyısındaki Hayfa, Ashdod, Hadera Limanları ile Kızıldeniz kıyısındaki Eylat Limanı’dır. Sektörde gelecek 10 yıl içinde özelleştirme çalışmalarına hız verilmesi ve kargo taşımacılığının en az %50 oranında artırılması planlanmaktadır.

 
Haberleşme

İsrail’de, uydu ve sualtı kablolar aracılığı ile dünyanın önemli ticari, finansal ve akademik veri ağlarına bağlantı sağlanabilmektedir. Haberleşme ağının modernleştirilmesi ve genişletilmesi çalışmalarına rağmen hızlı nüfus artışı nedeniyle mevcut altyapı yetersizdir. İsrail’in mobil telefon piyasası, dünyada en hızlı büyüyen pazarlardan biri olup; Finlandiya ve İsveç gibi ülkelerle aynı düzeydedir. Teknolojik gelişmelerle birlikte haberleşme sektöründe rekabet kaçınılmaz hale gelmiş ve sektörde özelleştirmeye gidilmiştir.

İsrail’de sabit telefon hattı sayısı 3,1 milyon, mobil telefon hattı sayısı 9,5 milyon, 2,1 milyon internet kullanıcısı bulunmaktadır. Ülkede 4 adet mobil telefon operatörü faaliyet göstermektedir. İsrailliler teknolojik gelişmeleri yakından takip etmektedir.
 
Medya

Güvenlikle ilgili konuların dışında İsrail’de basın özgürlüğü esastır. Radyo ve televizyon yayınları İsrail Yayın Kurulu'nun denetimi altındadır. Ayrıca Rusça ve Arapça yayın yapan kanallar ve gazeteler de bulunmaktadır. 
 
Enerji

Ülkedeki enerji kaynaklarının kısıtlı olması, nedeniyle İsrail petrol ve doğal gaz ithal etmektedir. İsrail’in güney kıyılarında 2000 yılı başlarında yeni doğal gaz rezervlerinin keşfedilmesi, doğal gazın ham petrole kıyasla daha ucuz ve çevre dostu bir enerji kaynağı olması gibi faktörlerle doğal gaz kullanımı teşvik edilmektedir. Ülkedeki elektrik santralleri de ham petrolden doğal gaza dönüştürülmektedir. Güneş enerjisi, termal enerji ve rüzgar enerjisi gibi alternatif enerji kaynakları kullanımı ise son yıllarda yaygınlaşmıştır. Nitekim İsrail güneş enerjisinin kişi başına en fazla kullanıldığı ülkedir. Ekonomik büyümenin etkisiyle kişi başı elektrik tüketiminin ve elektrik ihtiyacının artması, yeni tesislerin inşaatını, elektrik dağıtım sisteminin genişletilmesini ve geliştirilmesini gündeme getirmiştir. 2010 yılı itibariyle Gezer, Zafit, Hagit, Hayfa ve Alon Tavor’da toplam 7 adet kombine çevrim santralinin kurulması planlanmaktadır.
 
Türkiye ile İsrail arasında petrol, doğalgaz, fiber optik, su ve elektrik hatlarını içerecek bir boru demetinden oluşacak bir boru hattının 2011 yılında tamamlanarak Türkiye’den İsrail’e, buradan da Uzakdoğu'ya dek uzanması gündemde olan boru hattı 2017 yılı itibarıyla hala gerçekleştirilmesi açısından gündemdeki yerini korumaktadır.
 
Bankacılık

İsrail’de bankaların uyguladıkları kredi faizleri düşük olmakla birlikte, bankacılık masraf ve komisyonları yüksektir. Yabancılar, bankaların sadece bazı yetkili şubelerinde hesap açtırabilmektedir. Banka şubeleri genellikle Pazartesi, Çarşamba ve Cuma günleri 08:30-12:30 arası; Pazar, Salı ve Perşembe günleri ise 08:30-12:30/16:00-18:00 saatleri arasında çalışmaktadır. Bütün İsrail şirketlerinde olduğu gibi Cuma öğleden sonra ve Cumartesi günleri bütün banka şubeleri kapalıdır.
 
İsrail Merkez Bankası (http://www.bankisrael.gov.il/firsteng.htm), ülkede bankacılık işlemlerinin düzenlenmesi ve denetlenmesinden sorumlu kuruluştur. Bankacılık sistemi oldukça gelişmiş olup; en büyük 5 bankacılık grubu (Hapoalim, Leumi, Israel Discount, Mizrahi ve First International) sektörün toplam varlıklarının, kredilerinin ve mevduatlarının %95’inden fazlasını oluşturmakta ve ilk iki grup pazarın %60’ına hakim bulunmaktadır. Bankalar sigorta işlemleri yapamamaktadır. Tel Aviv Borsası (TASE) ise 1953 yılından bu yana faaliyet göstermektedir.