Dış Ticaret Politikası ve Vergiler
TÜRKİYE İLE TİCARET
Türkiye ile Ticaret
Türkiye ile İsrail arasında imzalanan ve 1 Mayıs 1997 tarihinde yürürlüğe giren Serbest Ticaret Anlaşması’nı takiben, İsrail ile 2000 yılında 1 Milyar Dolar olan ticaret hacmimiz 2014 yılı itibarıyla 5,8 milyar ABD Doları ile maksimum düzeyine çıkmıştır. 2017 yılı itibariyle de ihracatımız 3,4 milyar dolar, ithalatımız ise 1,5 milyar dolar olarak gerçekleşmiş dış ticaret hacmimiz ise 4,9 milyar dolar olmuştur.
Türkiye-İsrail Dış Ticaret Değerleri (Bin ABD Dolar)
|
Kaynak: TÜİK
İsraile ihracatımızda en önemli ürünler binek otomobilleri, demir çelik ürünleri, izole edilmiş kablo ve teller, mücevherci eşyası ve aksamı, plastik eşyalar, konfeksiyon ürünleri, beyaz eşya, seramik ürünleri ve çimentodur.
Türkiye'nin İsrail'e İhracatında Başlıca Ürünler (Bin ABD Dolar)
| GTİP | ÜRÜN ADI | 2015 | 2016 | 2017 |
| TOPLAM | 2,698,131 | 2,955,545 | 3,409,532 | |
| '8703 | Binek otomobilleri ve esas itibariyle insan taşımak üzere imal edilmiş diğer motorlu taşıtlar (yarış rabaları dahil) | 413,844 | 372,513 | 443,106 |
| '7214 | Demir veya alaşımsız çelikten çubuklar (dövülmüş, sıcak haddelenmiş, haddeleme işleminden sonra burulmuş olanIar dahil) | 196,152 | 269,457 | 326,876 |
| '8544 | İzole edilmiş teller, kablolar ve diğer elektrik iletkenler; tek tek kaplanmış liflerden oluşan fiber optik kablolar | 126,875 | 119,965 | 141,822 |
| '7213 | Demir veya alaşımsız çelikten filmaşin (sıcak haddelenmiş, kangal halinde) | 75,513 | 82,101 | 140,806 |
| '7113 | Mücevherci eşyası ve aksamı (kıymetli metallerden veya kıymetli metallerle kaplama metallerden) | 67,800 | 80,348 | 93,899 |
| '3924 | Plastikten sofra, mutfak, ev, sağlık veya tuvalet eşyası | 55,864 | 60,113 | 77,302 |
| '6204 | Kadınlar ve kız çocuk için takım elbise, takım, ceket, blazer, elbise, etek, pantolon etek, vb.(yüzme kıyafetleri hariç) | 58,948 | 72,037 | 76,830 |
| '8418 | Buzdolapları, dondurucular ve diğer soğutucu ve dondurucu cihazlar ve ısı pompaları | 54,165 | 65,866 | 74,193 |
| '6907 | Cilasız veya sırsız seramikten döşeme veya kaplama karoları ve kaldırım taşları, mozaik küpler vb. | 1,234 | 1,195 | 59,153 |
| '2523 | Çimento | 38,789 | 50,079 | 54,370 |
| '3923 | YOK | 41,169 | 47,742 | 53,023 |
| '6802 | Yontulmaya veya inşaata elverişli işlenmiş taşlar (kayagan taşı hariç), mozik için küp şeklinde taşlar, granüller | 41,217 | 46,732 | 52,737 |
| '4803 | Tuvalet ve yüz temizliği için ince kağıt, havlu veya kağıt peçete vb. Kağıtlar | 35,174 | 38,871 | 40,599 |
| '7306 | Demir veya çelikten diğer ince ve kalın borular ve içi boş profiller | 26,950 | 21,555 | 40,357 |
| '2402 | Tütün/tütün yerine geçen maddelerden purolar, sigarillolar ve sigaralar | 43,277 | 45,647 | 38,891 |
| '9403 | Diğer mobilyalar ve bunların aksam ve parçaları | 15,241 | 25,539 | 38,417 |
| '3402 | Yıkama, temizleme müstahzarları (sabunlar hariç) | 30,416 | 31,881 | 36,642 |
| '5702 | Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları | 30,696 | 31,091 | 35,154 |
| '9401 | Oturmaya mahsus mobilyalar ve bunların aksam ve parçaları | 20,640 | 27,455 | 34,742 |
| '3920 | Plastikten diğer levha, plaka, şerit, film, folye (gözeneksiz) | 29,137 | 30,306 | 33,865 |
| '9619 | Hijyenik havlular ve tamponlar, bebek bezleri ve benzeri hijyenik eşya | 18,941 | 17,960 | 31,796 |
| '7216 | Demir veya alaşımsız çelikten profiller | 20,609 | 23,221 | 31,625 |
| '1905 | Ekmek, pasta, kek, bisküvi ve diğer ekmekçi mamüller, hosti, boş ilaç kapsülü mühür güllacı, pirinç kağıdı vb | 17,257 | 24,769 | 31,379 |
| '6206 | Kadınlar ve kız çocuklar için bluzlar, gömlekler ve gömlek-bluzlar | 22,491 | 26,504 | 28,612 |
| '6109 | Tişörtler, fanilalar, atletler, kaşkorseler ve diğer iç giyim eşyası (örme) | 21,423 | 25,494 | 27,889 |
| '6203 | Erkekler ve erkek çocuk için takım elbise, takım, ceket, blazer, pantolon, tulum ve şort (yüzme kıyafeti hariç) | 26,689 | 27,029 | 26,922 |
| '7604 | Aluminyumdan çubuklar ve profiller | 14,812 | 18,109 | 23,542 |
| '4819 | Kağıttan, kartondan, selüloz vatkadan veya selüloz lif tabakalarından kutu, mafhaza, torba vb. | 11,659 | 13,978 | 23,321 |
| '2506 | Kuvars (tabii kumlar hariç), kuvarzit | 24,586 | 25,094 | 22,592 |
| '8708 | Karayolu taşıtları için aksam, parça ve aksesuarlar | 16,623 | 18,266 | 21,372 |
| '6302 | Yatak çarşafı, masa örtüleri, tuvalet ve mutfak bezleri | 18,570 | 24,087 | 21,245 |
| '6110 | Kazak, süveter, hırka, yelek vb. eşya (örme) | 13,555 | 18,958 | 19,814 |
| '8450 | Ev veya çamaşırhane tipi yıkama makinaları (yıkama ve kurutma tertibatı bir arada olanlar dahil) | 14,794 | 16,367 | 19,804 |
| '8716 | Römorklar ve yarı römorklar; hareket ettirici tertibatı bulunmayan diğer taşıtlar; bunların aksam ve parçaları | 9,418 | 13,826 | 19,685 |
| '7408 | Bakır teller | 16,436 | 15,041 | 19,160 |
| '5603 | Dokunmamış mensucat (emdirilmiş, sıvanmış, kaplanmış veya lamine edilmiş olsun olmasın) | 21,780 | 25,782 | 17,999 |
| '6004 | Diğer örme mensucat (en>30cm, elastomerik/kauçuk iplik=>%5) | 17,774 | 17,317 | 15,487 |
| '7308 | Demir veya çelikten inşaat ve inşaat aksamı, inşaatta kullanılmak üzere hazırlanmış demir veya çelikten sac, çubuk, vb. | 7,847 | 11,000 | 15,411 |
| '1704 | Kakao içermeyen şeker mamulleri (beyaz çikolata dahil) | 16,406 | 16,751 | 15,257 |
| '2202 | Sular (mineral ve gazlı sular dahil) ve alkolsüz diğer içecekler (tatlandırıcılı, lezzetlendirilmiş) | 12,887 | 12,650 | 14,949 |
| '7208 | Demir veya alaşımsız çelikten yassı hadde ürünleri (genişlik >= 600 mm) (sıcak haddelenmiş) (kaplanmamış) | 8,275 | 11,052 | 14,863 |
| '0702 | Domates (taze/soğutulmuş) | 9,068 | 13,896 | 14,606 |
Kaynak: Trademap (www.trademap.org)
İthalatımızda en önemli ürünler ise petrol yağları, propilen polimerler, siklik hidrokarbonlar, elektrik enerjisi üretim grupları ve etilen polimerlerdir.
Türkiye'nin İsrail'den İthalatında Başlıca Ürünler (Bin ABD Dolar)
| GTİP | ÜRÜN ADI | 2015 | 2016 | 2017 |
| TOPLAM | 1,672,501 | 1,385,605 | 1,505,074 | |
| '2710 | Petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağlar | 878,866 | 583,528 | 557,822 |
| '3902 | Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri (ilk şekillerde) | 85,928 | 75,178 | 157,467 |
| '2902 | Siklik hidrokarbonlar | 54,854 | 63,754 | 65,603 |
| '8502 | Elektrik enerjisi üretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertörleri | 32,884 | 23,298 | 58,329 |
| '3206 | Diğer boyayıcı maddeler , lüminofor olarak kullanılan inorganik ürünler | 22,909 | 24,495 | 37,664 |
| '3901 | Etilen polimerleri (ilk şekillerde) | 43,827 | 19,760 | 30,678 |
| '7204 | Dökme demirin, demirin veya çeliğin döküntü ve hurdaları veya bunların eritilmesi ile elde dilmiş külçeler | 27,542 | 25,174 | 29,633 |
| '8424 | Sıvı veya tozları püskürtmeye, dağıtmaya mahsus mekanik cihaz, yangın söndürme cihazları, yangın ve kum püskürtme mak. | 22,195 | 27,413 | 27,128 |
| '2809 | Difosfor pentaoksit, fosforik asit ve polifosforik asitler | 21,421 | 31,767 | 26,013 |
| '8411 | Turbojetler, turbopropellerler ve diğer gaz türbinleri | 480 | 23,776 | 24,325 |
| '8406 | YOK | 22,781 | 4 | 23,006 |
| '2510 | Tabii kalsiyum fosfatlar, tabii aluminyum kalsiyum fosfat ve fosfatlı tebeşir | 45,561 | 32,512 | 22,410 |
| '5603 | Dokunmamış mensucat (emdirilmiş, sıvanmış, kaplanmış veya lamine edilmiş olsun olmasın) | 13,675 | 9,853 | 20,238 |
| '2707 | Yüksek sıcaklıkta taşkömürü katranının damıtılmasından elde yağlar ve diğer ürünler | 19,359 | 16,904 | 16,596 |
| '6001 | Örme tüylü mensucat | 8,209 | 10,095 | 15,686 |
| '1209 | Ekim amacıyla kullanılan tohum, meyve ve sporlar | 11,034 | 9,825 | 15,362 |
| '8209 | Aletler için monte edilmemiş levha, çubuk, uç vb (sermetlerden) | 15,783 | 12,355 | 14,316 |
| '5402 | Sentetik filament iplikleri (dikiş ipliği hariç) (perakende olarak satılacak hale getirilmemiş) | 13,205 | 14,137 | 13,576 |
| '0804 | Hurma, incir, ananas, avokado ve guava armudu, mango ve mangost (taze/kurutulmuş) | 3,128 | 7,899 | 12,112 |
| '4805 | Diğer kağıt ve kartonlar (kuşe edilmemiş veya sıvanmamış, rulo veya tabaka halinde | 10,927 | 17,901 | 11,705 |
| '9013 | Sıvı kristalli tertibat, lazerler, diğer optik cihaz ve aletler | 18,063 | 29,239 | 11,313 |
| '3808 | Haşarat öldürücü, dezenfekte edici, zararlıları yok edici,sürgünleri önleyici, bitkilerin büyümesini düzenleyici ürünler | 7,957 | 9,515 | 9,924 |
| '9018 | Tıpta, cerrahide, dişçilikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar | 11,479 | 11,564 | 9,837 |
| '7108 | Altın (platin kaplamalı altın dahil) (işlenmemiş veya yarı işlenmiş ya da pudra halinde) | 9,226 | 10,673 | 9,770 |
| '3104 | Potaslı mineral veya kimyasal gübreler | 8,119 | 10,215 | 9,582 |
| '3812 | Vulkanizasyon çabuklaştırıcı, kauçuk/plastik için plastifiyan bileşikler, oksidasyonu önleyici veya dayanıklılaştırıcı | 6,608 | 6,882 | 9,483 |
| '9999 | #YOK | 9,058 | 12,305 | 9,270 |
| '3920 | Plastikten diğer levha, plaka, şerit, film, folye (gözeneksiz) | 8,133 | 7,762 | 9,171 |
| '3824 | Dökümhane maçalarına veya kalıplarına mahsus müstahzar bağlayıcılar, kimya ve bağlı sanayide kull. diğer kimyasal ür. | 6,659 | 4,589 | 9,104 |
| '4802 | Sıvanmamış kağıt ve karton ve her boyutta perfore edilmemiş delikli kart ve delikli şerit kağıt | 5,017 | 3,306 | 8,837 |
| '8443 | Baskı yapmaya mahsus makinalar; kopyalama ve faks makinaları; bunların aksam, parça ve aksesuarları | 9,651 | 9,630 | 8,126 |
| '8517 | Telefon cihazları, ses, görüntü veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar | 8,498 | 9,525 | 8,045 |
| '8481 | Borular, kazanlar, tanklar, depolar ve benzeri diğer kaplar için musluklar, valfler (vanalar) ve benzeri cihazlar | 5,312 | 6,479 | 7,702 |
| '3004 | Tedavide veya korunmada kullanılmak üzere hazırlanan ilaçlar (dozlandırılmış) | 26,498 | 21,123 | 7,653 |
| '9002 | Alet ve cihaz için monte edilmiş mercek, prizma, ayna ve optik elemanlar (optik tarzda işlenmiş camdan olanlar hariç) | 942 | 5,262 | 7,474 |
| '2917 | Polikarboksilik asitler, anhidritleri, halojenürleri ve türevleri | 7,090 | 9,255 | 7,177 |
| '8543 | Kendine has fonksiyonlu diğer elektrikli makina ve cihazlar | 6,759 | 12,132 | 7,110 |
| '5201 | Pamuk (karde edilmemiş veya penyelenmemiş) | 2,066 | 2,915 | 6,537 |
| '3002 | İnsan kanı, hayvan kanı, serum, aşı, toksin vb. Ürünler | 4,403 | 4,226 | 6,355 |
| '3105 | Azot, fosfor ve potasyumun ikisini veya üçünü içeren mineral veya kimyasal gübreler | 5,939 | 9,778 | 6,250 |
| '8525 | Radyo veya televizyon yayınlarına mahsus verici cihazlar, televizyon kameraları, dijital ve görüntü kaydedici kameralar | 46 | 5,235 | 5,981 |
| '3917 | Plastikten hortumlar, borular ve bağlantı elemanları (manşon, nipel, dirsek, flanşlar, vb.) | 1,493 | 1,507 | 5,851 |
Kaynak: Trademap
İki Ülke Arasındaki Anlaşma ve Protokoller
1-Serbest Ticaret Anlaşması
Türkiye ile İsrail arasında karşılıklı mal ve hizmet ticaretinin genişletilmesi yoluyla iki ülke arasındaki ekonomik ilişkilerin ahenkli şekilde gelişmesini teşvik etmek; iki ülke arasındaki ticaret için dürüst rekabet koşullarını sağlamak; ticaretteki engellerin kaldırılması suretiyle dünya ticaretinin gelişmesi ve genişlemesine katkıda bulunmak ve Türkiye ile İsrail arasındaki işbirliğini arttırmak şeklinde sıralanabilecek amaçlarla 14 Mart 1996 tarihinde imzalanan ve 1 Mayıs 1997 tarihinde yürürlüğe giren Serbest Ticaret Anlaşması kapsamında yaklaşık 200 ürüne uygulanan gümrük vergileri kaldırılmış, böylece ihracatımızda ve ithalatımızda önemli oranda artış kaydedilmiştir. Anlaşma metnine Ekonomi Bakanlığı’nın web sayfasından ulaşılabilmektedir.
2-Diğer Anlaşmalar
Türkiye ile İsrail arasında serbest ticaret anlaşmasına ek olarak; Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması, Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi, Vergi Kaçakçılığının Engellenmesi, Ticari, Ekonomik, Sınai, Teknik ve Bilimsel İşbirliği, Ar-Ge ve Standardizasyon, Uygunluk Değerlendirmesi ve Metroloji Alanında İşbirliği, Bilimsel ve Teknik İşbirliği, Çevre Sorunlarında ve Doğa Korunmasında İşbirliği, Kültür Alanında İşbirliği, Turizm İşbirliği, Sağlık ve Tıp Alanında İşbirliği Anlaşmaları ve Tarımsal İşbirliği Mutabakat Zaptı mevcuttur.
İhracat Potansiyeli Olan Başlıca Sektörler
İsrail pazarında Türkiye için potansiyel arz eden başlıca sanayi sektörleri şunlardır: ambalaj malzemeleri, beyaz eşya, cam ve seramik inşaat malzemeleri, demir çelik, doğal taşlar, elektrikli makineler ve kablolar, elektronik, elyaf ve iplik, ev tekstili, halı, hazır giyim, ısıtma soğutma ve havalandırma cihazları, inşaat malzemeleri, kağıt karton ürünleri, kimya sanayi, kumaş, mobilyalar, otomotiv ana ve yan sanayi, sofra ve mutfak eşyaları, temizlik maddeleri.
İsrail pazarında Türkiye için potansiyeli olan başlıca tarım sektörleri ise bakliyat, bisküvi, bitkisel yağlar, hububat, kuru meyveler, makarnalar, sert kabuklu meyveler, şekerli ve çikolatalı mamuller ile yumurta sektörüdür.
İki Ülke Arasındaki Ticarette Yaşanan Sorunlar
İki ülke arasındaki ticari ilişkiler geliştikçe, çıkan ihtilafların sayısı da artmaktadır. Başlıca ihtilaf nedenleri arasında malın kalitesinin beğenilmemesi nedeniyle malın iadesi veya fiyatta indirime gidilmesi gibi hususlar yer almaktadır. Türk firmalarının İsrailli firmalar ile çalışırken, tüm hususların detaylı bir şekilde yer aldığı yazılı bir sözleşme yapmalarında fayda görülmektedir.
Ayrıca, bazı hallerde mal bedelinin tahsil edilememesi gibi durumlarla da karşılaşılmaktadır. İsrailli firmalar, Türk firmaları arasındaki rekabeti bildikleri için; ihracatçılarımızı “açık hesap” çalışmaya zorlamaktadır. Güvene dayalı olan bu sistemde, alacağın ödenmemesi durumunda hukuki yollara başvurma imkanı olmakla birlikte, tahsilat çok zor olmaktadır. Bu itibarla firmalarımızın muhakkak suretle yazılı anlaşma yapmaları ve “gayri kabili rücu akreditif” ile çalışmaları tavsiye edilmektedir. Ticaret hacmindeki artışa paralel olarak Türk ve İsrailli bankaların her iki ülkede karşılıklı şube açmalarının teşvik edilmesi maliyeti düşürücü bir etki yaratacaktır.
İsrail’de firmaların Ticaret Odaları’na üyeliği zorunlu olmadığından; uyuşmazlık halinde Odalar nezdinde herhangi bir yaptırım uygulanamamaktadır. Uyuşmazlığın ancak mahkeme yoluyla çözülmesi mümkün olabilmektedir. Bu nedenle firmalarımızın sözleşme şartlarını açık bir şekilde belirtmelerinde fayda görülmektedir. İsrailli firmalar yüz yüze iş görüşmelerini tercih etmektedirler. Bu nedenle çok rahatlıkla Türkiye’ye gelebilecekleri gibi, Türk partnerlerini de İsrail’e davet edebilmektedirler.
İsrailli Hukuk Büroları ve Avukatlar hakkında bilgiye http://www.martindale.co.il adresinden, İsrail'de yerleşik Türkçe bilen avukatlar veya Türkiye’de yerleşik İbranice bilen avukatlar ile ilgili olarak ise T.C. Tel Aviv Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği’ne başvurulması faydalıdır.
Türkiye ile İsrail arasındaki ticari ilişkilerde karşılaşılan diğer sorunlar şöyle özetlenebilir:
• Et ürünleri başta olmak üzere İsrail’e ihraç edilecek gıda ürünlerinde, Musevi dinine uygunluğu belgeleyen “Koşer Sertifikaları” aranmaktadır. Söz konusu sertifikaların temininde karşılaşılan sorunlar İsrail’e yönelik ihracatımızı olumsuz yönde etkilemektedir.
• İş adamlarımız İsrail’e gitmek için vize almak zorundadırlar. Söz konusu vizenin alınmasına ilişkin prosedürün uzun olması ve bürokratik işlemler gerektirmesi ticareti caydırıcı bir rol oynamaktadır. Ayrıca Batı Şeria ve Gazze Şeridi’ne girişlerde durumun İsrail'e gitmeden önce İsrail güvenlik birimlerine bildirilmesi ve izin alınması gerekmektedir.
• Ülkemizden İsrail’e yapılan ihracatta ağırlıklı olarak deniz yolu kullanılmaktadır. Ancak özellikle soğuk havalı konteynırların temin edilmesinde karşılaşılan güçlükler nedeniyle, bu ülkeye yönelik bozulabilir ürün ihracatımız arzu edilen düzeye ulaşamamaktadır.
• İsrail’e yapılan ihracatta kara yolunun tercih edilmemesinin temel nedeni, İsrailli alıcıların ithal ettikleri malın hiçbir Arap ülkesine uğramadığı yönünde garanti istemeleri ve ancak çok özel durumlarda malın Mısır ve Ürdün’e uğramasına izin vermeleridir.
• İsrail’in özellikle yaş ve kuru sebze-meyve ithalatı izinlerinde, üretim alanlarında zirai karantina denetimi yapılmasını şart koşması ticarette önemli bir teknik engeldir.
• İsrail hükümeti ülkede artan işsizlik gerekçesiyle yabancı işçi sayısına önemli kısıtlamalar getirmiş olup, bu çerçevede çalışma vizesi sürelerini 5 yıl ile sınırlandırmış, yabancı işçi çalıştıran şirketlere “istihdam vergisi” uygulamıştır.
