Dış Ticaret
DIŞ TİCARET
Genel Durum
Doğal kaynaklar açısından yaşadığı kısıtlar nedeniyle İsrail’in ekonomik yapısı petrol ve sanayi ürünlerindeki fiyat hareketlerinden kolayca etkilenmektedir. Nitekim toplam ithalatın %75’ini hammadde ithalatı oluşturmaktadır.
1990’lı yılların başına kadar ihracatın artırılması amacıyla teşviklere ağırlık verilmiş ve ithalatın sınırlanması için tarife dışı engeller kullanılmıştır. Ancak 1990 yılında uygulamaya geçirilen bir liberalleştirme programı ile Doğu Asya ve Doğu Avrupa ülkelerinden ithal edilen sanayi malları için istenen izinler kaldırılarak, %8-12 oranında gümrük vergisi uygulaması getirilmiştir.
1991 yılından önce İsrail’in dış ticaretinin büyük kısmını yürüttüğü ülkeler Batı Avrupa ülkeleri ve ABD iken, Arap ülkeleri tarafından İsrail’e yönelik olarak uygulanan boykotun kalkması üzerine İsrail ürünleri eski Sovyetler Birliği ve Asya gibi yeni pazarlara da nüfuz etmeye başlamıştır. 1997-1998 yıllarında ortaya çıkan Asya krizinin ardından Asya ülkelerinin (özellikle Hong Kong, Hindistan, Çin, Japonya ve Güney Kore) İsrail’in ihracatındaki payı yeniden artmış, günümüzde %20’ye ulaşmıştır.
İsrail'in ihracatındaki gerileme genel itibarıyla bütün sektörlere ve bütün ticaret ortağı ülkelere yansımış, yalnızca elektrikli makine ve aksamları, organik kimyasallar ile diğer kimyasal ürünler ihracatında artış tespit edilmiştir. İhracattaki en büyük oransal düşüşler ise petrol ve petrol ürünleri, metalik olmayan mineral ürünler, tıp ve eczacılık ürünleri ve diğer taşıma ekipmanları sektörlerinde gerçekleşmiştir.
İthalattaki durum da, daha ılımlı olsa da, ihracatta yaşanan gerilemeyle paralellik göstermekte olup; petrol ve petrol ürünleri, elektrikli makine ve aksamları, organik kimyasallar, hazır giyim sektörlerinde ithalat artışları, metalik olmayan mineral ürünler, taşıt araçları, telekomünikasyon cihazları, kağıt ve karton ürünleri ile demir ve demir dışı metaller sektörlerinde ithalat azalışları yaşanmıştır.
Ülkenin Dış Ticareti
Dış Ticaret
Genel Durum
İsrail'de 1990’lı yılların başına kadar ihracatın artırılması amacıyla teşviklere ağırlık verilmiş ve ithalatın sınırlanması için tarife dışı engeller kullanılmıştır. Ancak 1990 yılında uygulamaya geçirilen bir liberalleştirme programı ile Doğu Asya ve Doğu Avrupa ülkelerinden ithal edilen sanayi malları için istenen izinler kaldırılarak, %8-12 oranında gümrük vergisi uygulaması getirilmiştir.
1991 yılından önce İsrail’in dış ticaretinin büyük kısmını yürüttüğü ülkeler Batı Avrupa ülkeleri ve ABD iken, Arap ülkeleri tarafından İsrail’e yönelik olarak uygulanan boykotun kalkması üzerine İsrail ürünleri eski Sovyetler Birliği ve Asya gibi yeni pazarlara da nüfuz etmeye başlamıştır. 1997-1998 yıllarında ortaya çıkan Asya krizinin ardından Asya ülkelerinin (özellikle Hong Kong, Hindistan, Çin, Japonya ve Güney Kore) İsrail’in ihracatındaki payı yeniden artmış, günümüzde %20’ye ulaşmıştır.
Doğal kaynaklar açısından yaşadığı kısıtlar nedeniyle İsrail’in ekonomik yapısı petrol ve sanayi ürünlerindeki fiyat hareketlerinden kolayca etkilenmektedir. ABD ve Avrupa Birliği ekonomilerindeki gelişmeler de israilin dış ticaretini etkileyebilmektedir.Yıllar içerisinde Avrupa Birliği ülkelerinin yaşadığı ekonomik kriz ve Amerika Birleşik Devletleri ekonomisindeki durgunluk İsrail'in ihracatını olumsuz olarak etkilemiş, İhracattaki toparlanma 2014 yılında 69 milyar dolarla maksimum miktara ulaşarak kendini göstermiştir.Ancak, bu yıldan itibaren ihracatta genel olarak bir düşüş göze çarpmıştır. 2017 yılında ihracat 60,9 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir.
İthalat ise 2011 yılında 73,5 milyar dolarlık maksimim düzeyden 2015 yılında 62 milyar dolara gerilemiş 2017 yılında ise 69,1 milyar dolara yükselmiştir.
İsrailin dış ticareti çoğu yıllarda açık vermiş 2015 ve 2016 yıllarındaki fazladan sonra 2017 yılında 9 milyar doların üzerinde açık oluşmuştur.
Dış Ticaret Göstergeleri (1.000 ABD Dolar)
İhracat | İthalat | Denge | Hacim | |
2004 | 38.620 | 40.969 | -2.350 | 79.590 |
2005 | 42.770 | 45.032 | -2.261 | 87.803 |
2006 | 46.791 | 47.834 | -1.042 | 94.626 |
2007 | 54.091 | 56.619 | -2.528 | 110.710 |
2008 | 61.337 | 65.170 | -3.833 | 126.507 |
2009 | 47.935 | 47.362 | 573 | 95.297 |
2010 | 58.413 | 59.194 | -780 | 117.606 |
2011 | 67.796 | 73.526 | -5.730 | 141.322 |
2012 | 63.140 | 73.112 | -9.972 | 136.252 |
2013 | 66.781 | 71.995 | -5.214 | 138.776 |
2014 | 68.965 | 72.332 | -3.367 | 141.297 |
2015 | 64.062 | 62.067 | 1.994 | 126.129 |
2016 | 59.888 | 65.700 | 5.812 | 125.588 |
2017 | 60,900 | 69,109 | -9,209 | 130,009 |
Kaynak: ITC TradeMap (www.trademap.org)
İhracatında Başlıca Ürünler
İsrail’in diğer ülkelere ihraç ettiği ürünlerin başında, toplam ihracattan aldığı %24’lük pay ile elmaslar gelmektedir. Tedavi-koruma ilaçları, elektronik entegre devreler, ve hava taşıtlarının aksam ve parçaları ile telefon cihazları İsrail’in diğer başlıca ihraç ürünleri arasında yer almaktadır.
İhraç Ettiği Başlıca Ürünler (1.000 ABD Dolar)
GTİP | ÜRÜN ADI | 2015 | 2016 | 2017 |
TOPLAM | 64,062,217 | 60,570,596 | 60,899,506 | |
'7102 | Elmaslar (işlenmiş olsun olmasın, fakat mıhlanmamış veya takılmamış) | 17,608,993 | 15,659,140 | 14,688,992 |
'3003 | Tedavide veya korunmada kullanılmak üzere karıştırılmış ilaçlar (dozsuz) | 2,539,356 | 2,503,377 | 3,843,441 |
'3004 | Tedavide veya korunmada kullanılmak üzere hazırlanan ilaçlar (dozlandırılmış) | 3,764,328 | 3,864,880 | 3,171,482 |
'8542 | Elektronik entegre devreler | 5,578,568 | 3,452,510 | 2,805,536 |
'8803 | 88.01 ve 88.02 Pozisyonlarındaki hava taşıtlarının aksam ve parçaları | 2,521,623 | 2,427,018 | 2,550,016 |
'8517 | Telefon cihazları, ses, görüntü veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar | 1,589,097 | 1,597,344 | 1,697,587 |
'9018 | Tıpta, cerrahide, dişçilikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar | 1,441,671 | 1,553,446 | 1,675,889 |
'3824 | Dökümhane maçalarına veya kalıplarına mahsus müstahzar bağlayıcılar, kimya ve bağlı sanayide kull. diğer kimyasal ür. | 2,114,967 | 985,812 | 1,347,078 |
'3808 | Haşarat öldürücü, dezenfekte edici, zararlıları yok edici,sürgünleri önleyici, bitkilerin büyümesini düzenleyici ürünler | 1,015,214 | 943,581 | 1,313,616 |
'9031 | Diğer ölçme veya muayene alet, cihaz ve makinaları; profil projektörleri | 708,097 | 846,766 | 1,111,811 |
'3105 | Azot, fosfor ve potasyumun ikisini veya üçünü içeren mineral veya kimyasal gübreler | 990,967 | 910,620 | 957,642 |
'8443 | Baskı yapmaya mahsus makinalar; kopyalama ve faks makinaları; bunların aksam, parça ve aksesuarları | 812,089 | 891,456 | 931,857 |
'2710 | Petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağlar | 484,136 | 819,140 | 861,236 |
'8209 | Aletler için monte edilmemiş levha, çubuk, uç vb (sermetlerden) | 763,580 | 691,092 | 778,838 |
'8471 | Otomatik bilgi işlem mak. bunlara ait birimler; manyetik veya optik okuyucular, verileri koda dönüştüren ve işleyen mak. | 634,687 | 618,570 | 736,671 |
'9999 | #YOK | 618,378 | 1,016,144 | 705,877 |
'3920 | Plastikten diğer levha, plaka, şerit, film, folye (gözeneksiz) | 482,966 | 484,968 | 504,632 |
'8424 | Sıvı veya tozları püskürtmeye, dağıtmaya mahsus mekanik cihaz, yangın söndürme cihazları, yangın ve kum püskürtme mak. | 377,765 | 418,481 | 459,708 |
'8802 | Helikopterler, uçaklar vb; uzay araçları (uydular dahil), uzay araçlarını fırlatıcı araçlar ve yörünge-altı araçları | 413,759 | 217,670 | 455,839 |
'8531 | Elektrikli ses veya görüntülü işaret cihazları (ziller, sirenler, gösterge tabloları, hırsızlık veya yangın alarmları) | 360,635 | 392,331 | 453,691 |
'9030 | Osiloskop, spektrum analizörleri vb cihazlar; alfa, beta, gama, X-ışını, kozmik ve diğer ışınları ölçme-bulma cihazları | 462,266 | 378,465 | 435,975 |
'3926 | Plastikten diğer eşya | 397,921 | 422,278 | 422,489 |
'3923 | Plastiklerden eşya taşınmasına veya ambalajlanmasına mahsus malzeme, tıpa, kapak, kapsül ve diğer kapama malzemeleri | 278,643 | 359,442 | 420,424 |
'9022 | X, alfa, beta veya gama ışınlı cihazlar, X ışınlı tüpler ve jeneratörler ve muayene için kullanılan diğer yardımcı cihaz | 340,766 | 321,462 | 348,387 |
'8411 | Turbojetler, turbopropellerler ve diğer gaz türbinleri | 338,484 | 351,083 | 347,618 |
'3902 | Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri (ilk şekillerde) | 250,567 | 246,675 | 346,858 |
'8543 | Kendine has fonksiyonlu diğer elektrikli makina ve cihazlar | 174,793 | 1,270,904 | 321,903 |
'6810 | Çimentodan, betondan veya suni taştan eşya (takviye edilmiş olsun olmasın) | 304,423 | 314,296 | 307,515 |
'2902 | Siklik hidrokarbonlar | 286,812 | 277,568 | 288,170 |
'5603 | Dokunmamış mensucat (emdirilmiş, sıvanmış, kaplanmış veya lamine edilmiş olsun olmasın) | 265,591 | 253,914 | 279,292 |
'8477 | Kauçuk veya plastiğin işlenmesine veya kauçuk veya plastikten eşyanın imaline mahsus diğer makina ve cihazlar | 225,088 | 251,761 | 271,803 |
'8421 | Santrifüjler; sıvıların veya gazların fiItre edilmesine veya arıtılmasına mahsus makina ve cihazlar | 261,419 | 235,950 | 270,392 |
'2809 | Difosfor pentaoksit, fosforik asit ve polifosforik asitler | 305,907 | 280,462 | 263,626 |
'8473 | 84.69 ila 84.72 pozisyonlarındaki makina ve cihazlarda kullanılmaya elverişli aksam-parça-aksesuarlar (kutu, kılıf vb) | 265,592 | 263,388 | 261,882 |
'3901 | Etilen polimerleri (ilk şekillerde) | 234,574 | 192,780 | 252,923 |
'8525 | Radyo veya televizyon yayınlarına mahsus verici cihazlar, televizyon kameraları, dijital ve görüntü kaydedici kameralar | 183,266 | 257,203 | 252,919 |
'0804 | Hurma, incir, ananas, avokado ve guava armudu, mango ve mangost (taze/kurutulmuş) | 223,197 | 223,343 | 251,306 |
'3304 | Güzellik, makyaj ve cilt bakımı için müstahzarlar (güneşlenme kremleri ve müst. dahil), manikür ve pedikür müstahzarları | 186,818 | 198,109 | 246,820 |
'7113 | Mücevherci eşyası ve aksamı (kıymetli metallerden veya kıymetli metallerle kaplama metallerden) | 262,624 | 298,609 | 232,994 |
'8481 | Borular, kazanlar, tanklar, depolar ve benzeri diğer kaplar için musluklar, valfler (vanalar) ve benzeri cihazlar | 242,780 | 217,755 | 232,797 |
'3103 | Fosfatlı mineral veya kimyasal gübreler | 207,261 | 197,290 | 230,762 |
Kaynak: Trademap
İsrailin ithalatında da elmaslar en önemli yeri tutmaktadır. 2017 yılı ithalatında elmaslar %10’ civarında bir paya sahiptir..Ham petrol, binek otomobiller, elektronik entegre devrelerve telefon cihazları diğer önemli ithal kalemleridir.
İthal Ettiği Başlıca Ürünler (1.000 ABD Dolar)
GTİP | ÜRÜN ADI | 2015 | 2016 | 2017 |
TOPLAM | 62,067,788 | 65,802,693 | 69,109,264 | |
'7102 | Elmaslar (işlenmiş olsun olmasın, fakat mıhlanmamış veya takılmamış) | 6,892,212 | 7,143,199 | 6,709,811 |
'2709 | Ham petrol (petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağlar) | 4,552,180 | 3,271,931 | 4,483,113 |
'8703 | Binek otomobilleri ve esas itibariyle insan taşımak üzere imal edilmiş diğer motorlu taşıtlar (yarış rabaları dahil) | 3,128,422 | 4,960,389 | 3,688,942 |
'8486 | Yarı iletken disklerin, külçelerin, entegre devrelerin vb imalatında kullanılan makine ve cihazlar; aksam-parça-aksesuar | 244,135 | 1,764,552 | 2,165,251 |
'8517 | Telefon cihazları, ses, görüntü veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar | 1,656,702 | 1,612,528 | 1,980,221 |
'2710 | Petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağlar | 1,790,373 | 1,723,512 | 1,931,618 |
'8471 | Otomatik bilgi işlem mak. bunlara ait birimler; manyetik veya optik okuyucular, verileri koda dönüştüren ve işleyen mak. | 1,284,851 | 1,294,070 | 1,442,690 |
'3004 | Tedavide veya korunmada kullanılmak üzere hazırlanan ilaçlar (dozlandırılmış) | 1,295,098 | 1,333,492 | 1,348,384 |
'8542 | Elektronik entegre devreler | 2,531,282 | 2,724,392 | 1,044,096 |
'8704 | Eşya taşımaya mahsus motorlu taşıtlar | 766,033 | 950,753 | 1,016,857 |
'2701 | Taşkömürü; taşkömüründen elde edilen briketler, topak vb. katı yakıtlar | 730,083 | 520,458 | 750,886 |
'3002 | İnsan kanı, hayvan kanı, serum, aşı, toksin vb. Ürünler | 518,098 | 568,455 | 699,018 |
'8411 | Turbojetler, turbopropellerler ve diğer gaz türbinleri | 556,828 | 504,376 | 652,075 |
'9018 | Tıpta, cerrahide, dişçilikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar | 439,292 | 483,859 | 559,701 |
'9999 | #YOK | 505,383 | 635,177 | 535,552 |
'3901 | Etilen polimerleri (ilk şekillerde) | 518,545 | 488,940 | 519,990 |
'0202 | Sığır eti (dondurulmuş) | 408,222 | 486,046 | 452,008 |
'8443 | Baskı yapmaya mahsus makinalar; kopyalama ve faks makinaları; bunların aksam, parça ve aksesuarları | 401,713 | 433,845 | 428,638 |
'2933 | Sadece azotlu heterosiklik bileşikler | 411,924 | 356,645 | 396,493 |
'9403 | Diğer mobilyalar ve bunların aksam ve parçaları | 314,601 | 336,044 | 392,030 |
'8528 | Monitörler ve projektörler, televizyon alıcı cihazları | 392,195 | 358,218 | 378,009 |
'8544 | İzole edilmiş teller, kablolar ve diğer elektrik iletkenler; tek tek kaplanmış liflerden oluşan fiber optik kablolar | 331,572 | 329,521 | 374,303 |
'8803 | 88.01 ve 88.02 Pozisyonlarındaki hava taşıtlarının aksam ve parçaları | 364,524 | 298,934 | 373,645 |
'8802 | Helikopterler, uçaklar vb; uzay araçları (uydular dahil), uzay araçlarını fırlatıcı araçlar ve yörünge-altı araçları | 133,612 | 458,757 | 357,570 |
'8536 | Gerilimi 1000 voltu geçmeyen elektrik devresi teçhizatı (anahtarlar, röleler, sigortalar, fişler, kutular vb) | 322,064 | 313,039 | 345,783 |
'2711 | Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar | 247,198 | 259,228 | 338,863 |
'1001 | Buğday ve mahlut | 338,876 | 336,000 | 336,056 |
'8708 | Karayolu taşıtları için aksam, parça ve aksesuarlar | 293,230 | 312,017 | 330,331 |
'1005 | Mısır | 297,206 | 255,633 | 326,321 |
'6403 | Dış tabanı kauçuktan, plastik maddeden, tabii veya terkip yoluyla elde edilen köseleden ve yüzü deriden olan ayakkabılar | 322,561 | 325,775 | 323,825 |
'8418 | Buzdolapları, dondurucular ve diğer soğutucu ve dondurucu cihazlar ve ısı pompaları | 266,500 | 297,284 | 323,230 |
'6907 | Cilasız veya sırsız seramikten döşeme veya kaplama karoları ve kaldırım taşları, mozaik küpler vb. | 41,581 | 46,633 | 316,035 |
'8421 | Santrifüjler; sıvıların veya gazların fiItre edilmesine veya arıtılmasına mahsus makina ve cihazlar | 241,155 | 289,163 | 311,550 |
'8481 | Borular, kazanlar, tanklar, depolar ve benzeri diğer kaplar için musluklar, valfler (vanalar) ve benzeri cihazlar | 274,380 | 317,995 | 310,789 |
'8504 | Elektrik transformatörleri, statik konvertörler (örneğin; redresörler) ve endüktörler | 277,863 | 276,138 | 305,550 |
'7326 | Demir veya çelikten diğer eşya: | 103,860 | 121,002 | 302,400 |
'3907 | Poliasetaller, diğer polieterler, epoksi reçineler, polikarbonatlar, alkit reçineler, polialiesterler, vb. (ilk şekilde) | 257,868 | 227,607 | 300,598 |
'9401 | Oturmaya mahsus mobilyalar ve bunların aksam ve parçaları | 228,211 | 254,242 | 292,189 |
'8502 | Elektrik enerjisi üretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertörleri | 177,386 | 288,641 | 289,692 |
'8415 | Klima cihazları (motorlu bir vantilatör ile nem ve ısıyı değiştirmeye mahsus tertibatı olanlar) | 253,428 | 298,016 | 288,457 |
'6109 | Tişörtler, fanilalar, atletler, kaşkorseler ve diğer iç giyim eşyası (örme) | 254,126 | 276,429 | 277,346 |
Kaynak: ITC TradeMap (www.trademap.org)
Başlıca Ülkeler İtibarı ile Dış Ticareti
İsrail’in başlıca ihraç pazaları %28,2 pay ile ilk sırayı alan ABD ile Birleşik Krallık, Hong Kong, Çin ve Belçika’dır. İsrailin ihracatında hem ABD’nin hem de AB ülkelerinin payı %30 civarında olup; Asya piyasalarının payı da giderek önem kazandığı görülmektedir.
Başlıca Ülkeler İtibarı ile İhracat (1.000 ABD Dolar)
ÜLKELER | 2015 | 2016 | 2017 |
TOPLAM | 64,062,217 | 60,570,596 | 60,899,506 |
ABD | 18,124,360 | 17,597,523 | 17,194,782 |
Birleşik Krallık | 3,992,379 | 3,908,937 | 5,195,578 |
Hong Kong | 5,312,542 | 4,435,563 | 4,204,806 |
Diğer bölgeler | 3,807,354 | 4,036,145 | 3,887,954 |
Çin | 3,251,439 | 3,327,625 | 3,339,276 |
Belçika | 2,487,201 | 2,507,322 | 2,713,873 |
Hollanda | 2,153,780 | 2,139,523 | 2,289,708 |
Hindistan | 2,252,948 | 2,399,407 | 1,938,483 |
Fransa | 1,693,802 | 1,454,002 | 1,747,846 |
Almanya | 1,440,448 | 1,519,514 | 1,640,439 |
İsviçre | 1,495,381 | 1,466,214 | 1,457,980 |
Türkiye | 1,701,205 | 1,297,619 | 1,437,715 |
İtalya | 848,934 | 958,240 | 935,363 |
Brezilya | 737,459 | 747,230 | 905,469 |
G. Kore | 575,170 | 580,064 | 894,144 |
Japonya | 768,845 | 759,033 | 844,213 |
İspanya | 786,657 | 896,090 | 830,843 |
Kaynak: ITC TradeMap (www.trademap.org)
Ticarette tarife dışı engellerin kaldırılması ile birlikte Çin gibi gelişmekte olan Asya ülkelerinden gerçekleştirilen ithalatta artış yaşanmış; ABD ve AB gibi geleneksel tedarikçilerin İsrail’in ithalatındaki payları ise hemen hemen sabit kalmıştır. İsrail’in ithalatında Çin’in payı %10’un üzerindedir.
Başlıca Ülkeler İtibarı ile İthalat (1.000 ABD Dolar)
ÜLKELER | 2015 | 2016 | 2017 |
TOPLAM | 62,067,788 | 65,802,693 | 69,109,264 |
Çin | 5,768,087 | 5,896,145 | 9,002,146 |
ABD | 8,089,169 | 8,097,674 | 7,988,990 |
Diğer Bölgeler | 6,646,373 | 3,115,325 | 6,796,298 |
Almanya | 3,806,930 | 4,069,373 | 4,948,590 |
Belçika | 3,274,889 | 3,913,975 | 3,351,162 |
İtalya | 2,490,715 | 2,693,693 | 3,257,702 |
Türkiye | 2,446,072 | 2,601,458 | 2,936,696 |
Japonya | 1,196,285 | 2,354,222 | 2,382,620 |
Rusya Federasyonu | 726,366 | 938,792 | 2,111,598 |
Hindistan | 1,881,321 | 1,768,896 | 1,971,794 |
Birleşik Krallık | 2,273,609 | 3,669,790 | 1,891,855 |
Hollanda | 2,421,311 | 2,700,747 | 1,814,288 |
Fransa | 1,605,568 | 1,690,584 | 1,798,746 |
Hong Kong | 2,051,210 | 1,977,437 | 1,502,262 |
İsviçre | 4,426,081 | 4,288,102 | 1,484,661 |
İspanya | 1,345,856 | 1,577,378 | 1,379,812 |
Kaynak: ITC TradeMap (www.trademap.org)
Dış Ticaret Politikası
İsrail, kurulduğu tarihten beri açık bir ekonomi politikası izleyerek hammadde ihtiyacını en avantajlı ve ucuz şekilde karşılayabilmek için birtakım ekonomik kuruluşlar ve gelişmiş ülkelerle ticaret anlaşmaları imzalamıştır. 1962 yılında GATT’a üye olan İsrail, 1995 yılında DTÖ’ye üye olmuştur.
İsrail’in AB ile 1975 yılından bu yana Serbest Ticaret Anlaşması (STA) bulunmakta olup; 1995 yılında STA yenilenmiş ve genişletilmiştir. İsrail'in ayrıca ABD, EFTA (İzlanda, Lihtenştayn, Norveç, İsviçre) ülkeleri, Ürdün, Mısır, Kanada, Meksika, Türkiye ve MERCOSUR ülkeleri (Arjantin, Brezilya, Uruguay ve Paraguay) ile de Serbest Ticaret Anlaşmaları bulunmaktadır. ABD ve İsrail arasında imzalanan STA ise İsrail’e çok geniş menşe kuralları imkanı tanımıştır.
İsrail Sanayi, Ticaret ve Çalışma Bakanlığı yılda 2 kez, gıda ve tarım ürünleri için gümrüksüz (veya düşük gümrük vergili) ithalat izni kota verilerini yayınlamaktadır. İthalat için başvuran ithalatçılar içinde izin verilenlerin listesi söz konusu Bakanlık’ın web sitesinde yayınlanmaktadır. http://www.moital.gov.il/
İthalat Rejimi
İsrail, Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) anlaşmalarına uygun şekilde güvenlik, sağlık gibi faktörleri de dikkate alarak, liberal bir ithalat politikası uygulamaktadır. İthalat Yönetmeliği 2006 yılında revize edilerek, Temmuz 2006'da yürürlüğe girmek üzere yeniden yayınlanmıştır. İsrail’in ithalat mevzuatına Sanayi, Ticaret ve Çalışma Bakanlığı’nın internet sitesinden (http://www.moital.gov.il) ulaşılabilmektedir. Mevzuatta belirtilen ürün listeleri incelenirken, aşağıdaki hususlara dikkat edilmesi gerekmektedir:
1. Gümrük kodunun doğru olarak tespiti,
2. İthalat izni (gerekli ise),
3. İsrail Standartlar Enstitüsü kontrolü (gerekli ise),
4. Gümrük ve/veya alış vergisi değerlerinin doğru tespiti,
5. İhraç edilecek ürünün ithalatı tamamen yasak ürünler listesinde yer alıp almadığı.
İthalatı izne bağlı olan veya tamamen yasak olan ürünlerin ve ülkelerin listelerine İsrail Sanayi, Ticaret ve Çalışma Bakanlığı’nın internet sitesinden ulaşılabilmektedir.
http://www.moital.gov.il/NR/exeres/B2034774-5A64-41CF-A837-B8A81073035D.htm http://www.moital.gov.il/NR/exeres/5EA6B0B6-D877-48D7-A21F-BE9337BFA06A.htm
İsrail’in ithalat sırasında talep ettiği belge ve uygulamalar şu şekilde özetlenebilir: İthalat Lisansı İsrail’den ürün ithalatını yasaklayan veya kısıtlayan ülkelerden yapılan ithalatı azaltmak, yerli üretimi korumak, tüketiciyi ve halk sağlığı ile güvenliğini korumak, tercihli tarifeye tabi ithalat kotalarını dağıtmak amacıyla bazı ürünlerin ithalatı lisans gerektirmektedir. İthalat lisansı veren merci genellikle Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’dır. Lisans başvurusu İsrail vatandaşları veya İsrail’de resmi kaydı bulunan firmalarca yapılabilmektedir. Başvurunun, lisans formuna ekli sipariş teklifi ve proforma fatura örneği veya tedarikçi/üretici fiyatlandırma belgesi ile yapılması gerekmektedir. Genellikle başvuruların 14 gün içinde sonuçlandırıldığı belirtilmektedir.
İzin Belgesi
Bazı ürünlerin belirli şartlar dahilinde ithal edilmesini sağlamak üzere Sağlık, Tarım, Ulaştırma, Sanayi ve Ticaret ile Haberleşme Bakanlıklarından “İzin Belgesi” alınması gerekmektedir.
Tarifeler ve Diğer Vergiler
İsrail gümrük vergilerini ad valorem, spesifik veya bu iki vergi türünün bileşimi halinde uygulamaktadır. Ödenecek gümrük vergisinin, Gümrük Tarife Cetveli’nde gösterilen minimum ve maksimum sınırların hesaplanması sonucunda belirlendiği ve mal miktarının etken teşkil ettiği durumlar da mevcuttur. Gümrük vergisinin matrahı, ürünün CIF (Cost, Insurance, Freight) değerine liman masraflarının (liman ücreti, boşaltma ve taşıma ücreti) eklenmesi suretiyle belirlenmektedir. Halihazırda ithal ürünlerde %1,3 ve ihraç ürünlerinde %0,3 olan liman masraflarının, ürünün özelliğine göre değişebildiği belirtilmektedir.
Gümrük vergilerinin indirimli veya muaf olarak uygulandığı durumlar da mevcuttur. Bu muafiyet ve indirimler genellikle belirli bir mevzuat, geçici ithalat, özel düzenlemeler veya ikili anlaşmalardan kaynaklanmaktadır.
Türkiye ile İsrail arasında imzalanan bir Serbest Ticaret Anlaşması (STA) bulunduğundan, sanayi ürünleri ithalatı karşılıklı olarak gümrük vergisinden muaftır. 2007 yılında yürürlüğe giren STA Ortak Komite Kararları ile 15 tarım ürününde karşılıklı olarak vergi indirimi sağlanmıştır.. Son üç yılda yapılan indirimlerle İsrail’de KDV oranı ise %18'den %15,5'e indirilmiştir.
Bazı ürünlerde, sadece ithal ürünlerine değil, yerli üretime de uygulanmakta olan satın alma vergisi (TAMA) uygulanmaktadır. Bu vergi, yerli üretim için doğrudan toptan satış fiyatı üzerinden hesaplanırken, ithal ürünleri için ürün değerine tüm ithalat vergileri ile TAMA (katma oran kotası) adı verilen bir oranın değerlerinin eklenmesiyle ortaya çıkan meblağ üzerinden hesaplanmakta ve limanda alınmaktadır. TAMA’nın amacı, ithal edilen ürün değerini perakende satış fiyatı seviyesine çıkarmaktır.
Ayrıca bazı et ve et ürünlerine, süt ürünlerine, tohumlara, çekirdeklere ve bazı tekstil ürünleri ithalatına yerli üretimi korumaya yönelik ek vergiler uygulanabilmektedir. AB, EFTA, Avustralya, ABD, Kanada ve Arjantin genellikle bu uygulama dışında tutulmaktadır.
Damping fiyatlı veya sübvansiyona tabi olduğu belirlenen ithal ürünleri için ihraç fiyatının seviyesini düzenleyen ve haksız rekabeti önleyici mahiyette dampinge karşı vergiler de mevcuttur.
Tarife Dışı Engeller
İsrail liberal bir ekonomiye sahip olduğu için ithalata önemli bir engel getirmemekle beraber, başta ülkede az miktarda yetişen tarım ürünleri olmak üzere bazı ürünlerde yerli üreticileri korumak amacıyla çeşitli tarife dışı engeller çıkarabilmektedir. Özellikle nar, kiraz gibi tarım ürünlerinde ithalat öncesi alınması gereken zirai karantina belgesinin düzenlenmesinde güçlükler çıkarılabilmekte, bazı sanayi ürünlerinde de standart denetimleri yoluyla ithalat engellenebilmektir. İsrail’in halihazırda dış ticaret engeli kapsamında değerlendirilen uygulamaları; tarım ithalatı kısıtlamaları, kotalar, lisans şartı, yasaklar (özellikle et ithalatı), fark giderici vergiler ve standartlardır.
Kamu kuruluşları, bedeli 500.000 Dolar’ı geçen kontratları imzalamadan önce “Industrial Cooperation Authority”den (ICA) onay almak zorundadır. Ayrıca, kamu kuruluşlarının 50 bin dolar’ı aşan ithalatlar için ICA’dan ithal izni almaları gerekmektedir. Söz konusu onay ve iznin alınabilmesi için, ihracatçı firmanın İsrail sanayisi ile işbirliği (industrial cooperation) yapacağına dair bir taahhütname imzalaması gerekmektedir. Söz konusu işbirliği, sözleşme bedelinin en az %35’i oranında olmalıdır.
“Local Cooperation/Industrial Cooperation” üç şekilde yapılabilmektedir.
• İsrailli bir şirketle yapılacak ortak çalışma (İsrailli bir işçi çalıştırılması vb şeklinde)
• Herhangi bir alanda yatırım yapma (İsrail Borsasında büyük miktarda hisse senedi satın alınması, arazi satın alınması vb şeklinde)
• Bilgi transferi (Projeyi gerçekleştirirken kullanılan yeni teknolojilerin projede İsrailli bir mühendis çalıştırılması yoluyla İsrail’e getirilmesi; projede kullanılan ham maddenin İsrail içinden temin edilmesi vb şeklinde)
Bazı ürünlerde aranan ithal lisansları, gıda ürünlerinde zorunlu olmamakla beraber tüketici tercihleri nedeniyle zaman zaman ithalatçılar tarafından istenen Koşer sertifikası, standardizasyon uygulamaları, yaş meyve ve sebze ithalatında zirai karantina belgesi uygulamaları tarife dışı engeller olarak sayılabilir. Ülkemiz ile İsrail arasında imzalanan STA kapsamında kontenjan kapsamında gümrük indirimi veya muafiyeti tanınan ülkemiz menşeli tarım ürünleri için de kota uygulanmaktadır.
İşadamlarına Vize: Türk işadamları İsrail’e gitmek için vize almak zorundadırlar. Sözkonusu vizenin alınmasına ilişkin prosedürün uzun olması ve bürokratik işlemler gerektirmesi ticareti caydırıcı bir rol oynamaktadır.
Çalışma İzinleri: İsrail hükümeti ülkede artan işsizlik gerekçesiyle yabancı işçi sayısına önemli kısıtlamalar getirmiş olup bu çerçevede çalışma vizesi sürelerini 5 yıl ile sınırlandırmış, yabancı işçi çalıştıran şirketlere “istihdam vergisi” uygulamıştır. İsrail hükümetinin 2009 yılı sonuna kadar yabancı inşaat işçisi sayısını sıfırlamayı hedeflediği bilinmektedir.
Denetimler: İsrail’in özellikle yaş ve kuru sebze-meyve ithalatı izinlerinde, üretim alanlarında zirai karantina denetimi yapılmasını şart koşması ticarette teknik bir engel oluşturmaktadır.
Koşer Sertifikası: Et ürünleri başta olmak üzere İsrail’e ihraç edilecek gıda ürünlerinde Musevi dinine uygunluğu belgeleyen koşer sertifikası aranması maliyet artırıcı bir unsur olup sözkonusu sertifikaların temininde karşılaşılan sorunlar zaman zaman İsrail’e yönelik ihracatımızı olumsuz yönde etkileyebilmektedir.
Antep Fıstığı: İsrail, Antep fıstığı ithalatında uygulamakta olduğu gümrük vergisi oranını, ülkemiz menşeli Antep fıstığı ithalatının gerçekte başka bir ülke (Suriye) menşeli olduğu düşüncesiyle 10 Şubat 2009 tarihinden itibaren %23’e yükseltmiştir. Türkiye’den İsrail’e ithal edilen Antep fıstıklarının menşeinin belirlenmesi hususu, 6 Temmuz 2009 tarihinde Kudüs’te gerçekleştirilen Türkiye-İsrail Serbest Ticaret Anlaşması 8. Ortak Komite Toplantısında ele alınmış ve toplantı tutanağında Türkiye ve İsrail’in mezkur konuda işbirliği yapacağı not edilmiştir. Bu çerçevede, İsrail Vergi Kurumu Gümrükler Müdürlüğü’nden elektronik ortamda alınan, ülkemiz makamlarınca düzenlenmiş sağlık sertifikası örnekleri ve ihracat
sevkıyatlarına ilişkin fatura örnekleri incelenmek üzere Gümrük Müsteşarlığına iletilmiştir. Anılan Müsteşarlıkça gerekli incelemeler devam etmektedir.
Streç Film Soruşturması: İsrail tarafından 2 Nisan 2009 tarihinde ülkemiz menşeli “streç film” ithalatına karşı açılan ve halen devam etmekte olan anti-damping soruşturması çerçevesinde; İsrail makamları 2 Eylül 2009 tarihinde ülkemiz menşeli soruşturma konusu ürün ithalatına % 8,86 - % 36,44 oranları arasında değişen oranlarda geçici önlem uygulayacağını açıklamıştır.
Ürün Standartları ile İlgili Uygulamalar
Standart uygulaması en önemli tarife dışı engel olarak ithalatçılarımızın karşısına çıkmakta olup; iş adamlarımız standart testi masraflarının fazlalığından şikayet etmektedirler.
İsrail'in standardizasyon alanındaki uygulamaları, 1953 yılında çıkarılan ve zaman zaman günün koşullarına göre revize edilen Standartlar Kanunu’na dayanmaktadır. Söz konusu Kanun’a göre İsrail'de standart hazırlama, yayınlama ve uygunluğunu test etme yetkisi İsrail Standartlar Enstitüsü'ne (The Standards Institution of Israel, SII, www.sii.org.il) verilmiştir.
İsrail Standartlar Enstitüsü'nün standart hazırlamaktan sorumlu teknik komitelerinde; İmalatçılar Birliği, Standartlar Enstitüsü, tüketici örgütleri, ilgili kamu kurumları, Ticaret Odası ve özel sektör temsilcileri yer almaktadır. 2000 yılında Standartlar Kanunu’nda yapılan değişiklikle, SII'nin hazırladığı standartların gelişmiş ülkelerde kabul görmüş uluslararası standartlarla uyumlu olması zorunluluğu getirilmiştir. Bunun yanında İsrail tarafından oluşturulmuş bazı ulusal standartlar da (sulama sistemleri ve ekipmanları) uluslararası platformda kabul görmüştür.
SII tarafından hazırlanan standartlardan gerekli görülenleri zorunlu uygulamaya koyma yetkisi Sanayi, Ticaret ve Çalışma Bakanlığındadır. Adı geçen Bakanlık, diğer Bakanlıklar’ın görev alanına giren konulardaki standartları zorunlu uygulamaya koymak için ilgili Bakanlığın uygun görüşünü almak zorundadır. Öte yandan, İsrail Hükümeti’nin 1997 yılında aldığı karar gereğince, Bakanlıklar teknik bir düzenleme hazırlarken konuyla ilgili İsrail standartlarına atıfta bulunmak zorundadır. Bir başka ifadeyle, Bakanlıklar yayınladıkları mevzuatta teknik detaylarla uğraşmayacak ve o alandaki İsrail standartlarını baz alacaktır. Yayınlanan teknik düzenlemenin uygulanması ise ilgili Bakanlığın sorumluluğundadır. İsrail’de halihazırda kabul edilmiş yaklaşık 3000 standarttan 300 kadarı zorunludur. Ayrıca gıda alanında 200 adet zorunlu standart bulunmaktadır.
Standartlar Kanunu uyarınca, zorunlu standart kapsamında bulunan bir ürünün, standarda uygun olmaması durumunda üretilmesi, satılması, ithal edilmesi veya kullanılması yasaktır. Genel olarak Standartlar Kanunu'nun uygulanması ve bu kapsamda zorunlu standartlara uygunluğun denetlenmesi ise Sanayi, Ticaret ve Çalışma Bakanlığı'na bağlı Standardizasyon Komiseri’nin (Commissioner of Standardization) görev ve yetkisindedir. Piyasa gözetim ve denetimi, Standardizasyon Komiseri tarafından yetkilendirilmiş denetmenler tarafından yapılmaktadır.
Piyasadan alınan numuneler, Standartlar Kanunu çerçevesinde İsrail Standartlar Enstitüsü laboratuvarlarında veya Standardizasyon Komiseri tarafından onaylanmış laboratuvarlarda teste tabi tutulmaktadır. Test ücretleri, sonuç ne olursa olsun Bakanlık tarafından ödenmektedir. Bakanlık’ın bu amaçla ayrılan bütçesi yıllık 200.000 Dolar civarındadır ve yılda yaklaşık 700 adet test yapılmaktadır. Standartlara uygun bulunmayan ürünlere ilişkin yaptırımlar arasında; firmanın uyarılması, ürünlerin sahibinin deposunda bekletilmesi, ürünlere el konulması, firmanın gazete ilanı yoluyla uyarılması ve mahkemeye verilmesi yer almaktadır. Ayrıca, tüketicinin bilgilendirilmesi amacıyla yapılan testlerde ulaşılan sonuçlara bağlı olarak piyasada tüketilmekte olan ürünlere ilişkin kullanıma yönelik bilgiler İbranice olarak hazırlanmış broşürlerle ve internet üzerinde kamuoyuna sunulmakta, böylece tüketicileri “bilgilendirme” görevi de yerine getirilmektedir. Bu kapsamda yer alan ürünlerin başlıcaları; bebekler için malzemeleri, klimalar, mikrodalga fırınlar, alüminyum pencereler, su arıtma cihazları, derin dondurucular, okul çantaları, altın mücevherat, çamaşır deterjanlarıdır.
Zorunlu standartlara tabi ürün ithalatı, toplam ithalatın yaklaşık %15’ine tekabül etmektedir. 1 Haziran 2005 tarihinde başlatılan bir düzenleme ile ithalatta zorunlu standart denetimine tabi ürünler, ürünün "kamu güvenliği ve sağlığına karşı taşıdığı potansiyel risk derecesi"ne göre dört gruba ayrılmıştır.
Birinci grupta, en riskli ürünler (oyuncaklar, elektrikli ev gereçleri, yangın söndürücüler vb) yer almaktadır. Bu ürünlerde her ithal partisi gümrükten çekilmeden önce kontrol edilmektedir. İkinci grupta orta derecede riskli ürünler (güneş gözlükleri, boru bağlantı parçaları, halılar, şişeler vb) yer almaktadır. Bu gruptaki ürünler için bir defaya mahsus tip onayı testine istinaden izin düzenlenerek, müteakip partilerin onaylanmış tiple aynı olduğu ve ilgili standartlara uygun olduğu yönünde ithalatçı beyanına istinaden malların gümrükten çekilmesine izin verilmekte olup, her partinin kontrolü gerekli değildir.
Üçüncü grup, doğal olarak düşük riskli ürünler olarak adlandırılmakta ve bu grupta seramik karolar ve sağlık seramikleri gibi ürünler yer almaktadır. Bu grup ürünlerin muayenesi gerekli olmamakla birlikte, yalnızca ithalatçının ilgili zorunlu standartlara uygunluk deklarasyonu yeterlidir. Dördüncü grupta ise, yalnızca endüstriyel kullanım için olan ve doğrudan tüketiciye sunulmayan ürünler yer almaktadır. Bu ürünlerin gümrükten çekilmesi için zorunlu standartlara uygunluğa dair herhangi bir belge gerekmemektedir.
İthalat denetimlerinde yapılan düzenlemenin amacı; ithal ürünlerin zorunlu standartlara uygunluğunun değerlendirmesini kolaylaştırarak ticari engelleri azaltmak ve dış ticareti kolaylaştırmak olarak özetlenmektedir. İsrail, karşılıklı tanıma veya işbirliği anlaşmaları yoluyla da ticareti desteklemeyi amaçlamaktadır. Denetimler yavaş yavaş gümrük aşamasından pazarlama aşamasına kaydırılmakta, "Uygunluk karinesi" (presumption of conformity) ile de ithalatçılara daha büyük sorumluluk yüklenmektedir. Öte yandan, Standardizasyon Komiseri uygulamayı izleyerek ürünlerin gruplarını değiştirme ve yanlış deklarasyonların artması üzerine bir ürünü birinci gruba dahil etme yetkisine sahiptir.
Denetimler hususunda yapılan bu reformun başarısının anahtarı, etkin uygulama ve cezalardır. Özellikle gümrük aşamasındaki prosedürleri basitleştirilen ürün gruplarında zorunlu standartların daha etkin uygulanması önem arz etmektedir. Bu amaçla uygulanan azami para cezası 10 kat arttırılarak 45 000 Dolar’a yükseltilmiştir.
Türk Standartları Enstitüsü (TSE) ile İsrail Standartlar Enstitüsü (SII) arasında bir genel işbirliği anlaşması mevcuttur. Bunun yanı sıra İsrail’in; Ürdün, Ukrayna ve Rusya Federasyonu ile “Standardization and Product Certification” anlaşması olduğu bilinmektedir.
Koşer Sertifikası, İsrail’e gıda ürünü ithal edilebilmesi için ürünlerin dinen uygunluğunu tasdik eden bir belgedir. Ürünlerin yöneldiği İsrail pazarlarındaki dindarlık durumuna göre kurallar katılaşabilmektedir. Koşer konusunda en hassas ürünler ise et ve süt ürünleridir. Ayrıca fazla yaygın olmamakla birlikte, bazı temizlik-hijyen ürünlerinde, tekstil ürünlerinde ve elektrikli ev aletlerinde de Koşer şartının arandığı durumlara rastlanmaktadır.
Dünyada toplam Yahudi nüfusu 14 milyon civarında olup, bu nüfusun yaklaşık %40’ı İsrail’de yaşamaktadır. İsrail’de gıda maddelerinin Koşer olması yasal olarak zorunlu değildir. Ürünlerin Koşer olması tercih sebebi olabilirken; Koşer belgelendirmesinin getirdiği maliyet, ürünlerin fiyatının yükselmesine neden olmaktadır. Nitekim İsrail’e gıda ürünleri ihraç eden firmalarımızın Koşer Sertifikası ile ilgili olarak karşılaştıkları en önemli sorunun, Koşer olarak yapılan üretimin getirdiği maliyet artışları olduğu görülmektedir.
Öte yandan, İsrail dışındaki ülkelerdeki Hahambaşılıkları tarafından verilen Koşer Sertifikaları, genellikle İsrail’de kabul görmemektedir. Son dönemde İsrail basınında Koşer belgelendirmesi konusunda çok sayıda kuruluşun faaliyet göstermesi nedeniyle Koşer (Kashrut) sertifikalarının güvenilirliği konusunda tereddütler oluşmuştur.
Kambiyo Rejimi
14 Mayıs 1998 tarihinden itibaren İsrail’in kambiyo mevzuatı liberal hale getirilmiş ve bazı haller dışında yabancıların döviz ile ilgili işlem yapmaları ve transfer işlemleri serbest hale getirilmiştir. Ancak bildirim zorunluluğu kaldırılmamış, aksine daha geniş hale getirilmiştir. Ticari bankalar 50.000 ABD Doları’nın üzerindeki her işlemi ve işlem sahibi müşterisini Merkez Bankası nezdindeki Döviz Kontrolörü’ne bildirmekle yükümlüdür.