Firmalar - Iran

Genel Bilgiler

1. GENEL BİLGİLER

2. NÜFUS VE İŞGÜCÜ YAPISI

3. SOSYO-EKONOMİK SINIFLAR

Nüfusun gelir durumuna göre sosyo-ekonomik dağılımı aşağıda gösterilmektedir. Tabloda görüleceği üzere, nüfusun %56’lık kısmı C1 ve C2 segmentinde yer almaktadır.

İran toplumu geleneksel ve modern olmak üzere iki ana bölüme ayrılmıştır. Geleneksel kısımda yer alan sınıflar, İslami Hükümeti desteklemekte, “bazar”da ya da iş dünyasında aile şirketleri olanlardır. Modern segmentte yer alan kesimler ise, Batılı yaşam tarzı ve kültürüne yakındır.

İran Merkez Bankası verilerine göre, hanehalkı harcamalarının %37’si konut, elektrik, su, doğalgaz ve benzin, %24’ü yiyecek-içecek, %11’i ulaşım, %9’u diğer mal ve hizmetler, %6’sı sağlık hizmetleri, %5’i kıyafet ve giyim, %4’ü ev aletleri, %2’si iletişim, restoran ve hotel, %2’si eğlence ve kültürel faaliyetlerine ayrılmaktadır.

4. DİJİTALLEŞME GÖSTERGELERİ

5. BAŞLICA ŞEHİRLER

6. DİNİ YAPI

İran’ın teolojik cumhuriyete dayalı yönetim yapısı bulunduğundan dolayı ülkenin dini yapısının bilinmesinde fayda vardır.

İran’ın resmi dini İslam, resmi mezhebi ise Şii’liğin üç önemli akımından en önemlisi olan Caferilik (On iki İmamcılık ve İşnaaşariyye olarak da bilinir)’tir. Şah İsmail tarafından Safevi Devleti’nin kurulmasıyla birlikte resmi mezhep olarak Şii’liğin Caferi kolu ve oniki imam sistemi kabul edilmiştir. O tarihten bu güne kadar bazı değişiklikler olmakla birlikte bu sistem devam etmektedir.

Bu inanca göre kayıp olduğuna inanılan 12. İmam Muhammed Mehdi’den sonraki yönetimleri meşru saymayan Şii inancında, Humeyni (Rouhullah Mousavi Khomeini) tarafından kurulan ‘Velayet-i Fakih’ sistemi  ile yönetim meşrulaştırılmıştır. Bu sistem ile Rehber’in (Veli-i Fakih’in – Fakihlerin Velisi’nin), bir başka deyişle Dini Lider’in ülkeyi yönetebilmesinin ve bu yönetim şeklinin Şia inancına göre meşrulaştırılmasının önündeki engeller aşılmıştır. Velayet-i Fakih doktrini ile fakihin (İslam Hukuku Bilgininin) yönetme ve tasarruf (hükümet) etme yetkisi bulunmaktadır.
 

On İki İmamın Yaşadığı Dönem ve Türbelerinin Yerleri aşağıda gösterilmektedir.

7. İDARİ YAPI

Şah yönetimi 11 Şubat 1979 tarihinde devrilmiş ve dini esasa dayalı bir devlet düzeni kurulmuştur. İran Anayasası 3 Aralık 1979 tarihinde yürürlüğe girmiş, 1989 yılında revize edilmiştir.

İran’da gücün ulema ile halk tarafından seçilen temsilciler arasında hiyerarşik olarak paylaşıldığı, dini teokrasi ile Başkanlık sistemi karışımı kendine özgü bir yönetim biçimi hâkimdir.

İran’da siyasi parti temelinde bir yapılanma bulunmamaktadır. Siyasi hayatta, partiler yerine daha çok baskı/çıkar grupları olarak adlandırılabilecek hizib veya fraksiyon adı verilen yapılanmalar rol oynamakta, bu gruplar seçim zamanlarında büyük ittifakların çatısı altında toplanmakta ve seçimlerden sonra tekrar dağılmaktadır.

Dini Lider/Rehber (Supreme Leader)

İran, Velayet-i Fakih adı verilen Şiiliğe özgü bir teolojik doktrinle yönetilmektedir.

İran'da kuvvetler ayrılığı prensibi geçerli olmakla beraber, erkler (yasama, yürütme ve yargı) Rehber'in gözetimi altındadır. Hâlihazırdaki dini lider (Rehber), İslâm Cumhuriyeti'nin kurucusu Humeyni'nin vefatından sonra 1989’da seçilmiş olan Ayetullah Ali Hameney'dir.

Rehber, din adamlarından oluşan Uzmanlar Meclisi tarafından ömür boyu süreyle seçilmektedir.

Nizami ordu, İran Devrim Muhafızları Ordusu, İçişleri Bakanlığı ve istihbarat kuruluşları doğrudan Dini Lidere bağlıdır. Dini Lider, İçişleri Bakanlığı üzerindeki yetkilerini Cumhurbaşkanına devredebilir. Bunların yanısıra, Mustazaflar ve Gaziler Vakfı, Onbeş Hordad Vakfı, İslam Devrimi Şehitler Vakfı, İslam Devrimi Mesken Vakfı, Kültürel Devrim Yüksek Şurası, İslami Tebliğ Teşkilatı, Devrim Muhafızları Ordusu, İran İslam Cumhuriyeti Radyo ve Televizyonu doğrudan Rehbere bağlıdır. Dini Liderin özellikle dini vakıflar aracılığıyla da ekonomik yaşamm üzerinde önemli bir etkisi vardır.

Dini Lider (Rehber) mutlak yetki sahibidir. Birçok kurum doğrudan Dini Lidere bağlıdır. Bu kurumların yöneticilerinin, yönetim kurulu üyelerinin atanması veya görevden alınması Rehber’in yetkisindedir. Rehber birçok hayati ve önemli konuda son kararı veren kişidir.

Anayasayı Koruyucular Konseyi (Guardian Council)

Dini Liderlik Makamınca seçilen güncel bilgilere sahip 6 kişilik hukukçu heyetinden oluşan Anayasal bir kurumdur. 6 yıllık dönemler itibarıyla görev yapan bu kurumun başlıca görevi; İslâmi Danışma Meclisi kararlarının Anayasa’ya ve Devletin resmi mezhebine uygunluğunu denetlemektir. Ayrıca, cumhurbaşkanlığı seçimlerine katılma başvurusunda bulunan aday adayları arasından adayları tespit etmektedir.

Devlet Uzlaştırma Konseyi (Expediency Council)

Din adamı ağırlıklı Anayasayı Koruyucular Konseyi ile İslâmi Danışma Meclisi arasında yasama sürecine ilişkin ortaya çıkabilecek uzlaşmazlıkların giderilmesi amacı ile kurulmuştur. Anayasa değişiklikleri konusunda Dini Lidere görüş bildirir. Ayrıca, Meclis ve Anayasayı Koruyucular Konseyi arasında ortaya çıkan görüş ayrılıklarını inceleyerek alınacak nihai tutum konusunda Dini Lidere öneride bulunur. Üyeleri Dini Lider tarafından atanmaktadır.

Yasama (İslam Danışma Meclisi/İran İslam Parlamentosu)

4 yıllık dönemler için halkın doğrudan ve gizli oy ile seçtiği 290 milletvekilinden oluşan İran Danışma Meclisi (parlamento), sadece bir yasama organı niteliğinde olmayıp; idarenin tüm eylem ve işlemlerinde inceleme ve araştırma yapma yetkisine sahiptir. Kanun teklifi Bakanlar Kurulu Üyelerinin ortak kararı, kanun tasarıları ise en az 15 milletvekilinin talebi ile meclise sunulur.

Yürütme (Hükümet) 

Anayasayı Koruyucular Konseyi’nin onayını almış adaylar arasından belirlenen ve 4 yıllık dönemler için doğrudan halk tarafından (genel seçimlerde) seçilen Cumhurbaşkanı aynı zamanda Hükümet başkanıdır. Hükümetin göreve başlayabilmesi için Parlamentodan güvenouyu alması gerekmektedir. Halen cumhurbaşkanlığı görevini Dr. Hasan Rouhani yürütmektedir. Başbakanlık Kurumu bulunmamaktadır. 

Son Cumhurbaşkanlığı seçimleri 19 Mayıs 2017 tarihinde düzenlenmiş olup, Cumhurbaşkanı Ruhani, oyların %57’sini alarak ilk turda ve ikinci kez Cumhurbaşkanı seçilmiştir. 

Yargı 
Yasama ve yürütmeden bağımsız olarak iş görmektedir. Adalet Bakanlığı, yargı ve yürütme erkleri arasındaki koordinasyonu sağlamakla yükümlüdür. Yargı erkinin işleyişinden, Dini Lider tarafından içtihat verme yetkisine haiz ulema arasından 5 yıllık süre için atanan Yargı Erki Başkanı sorumludur.

İran devriminin ardından mevcut Kara Avrupası Hukuk Sistemi, İslâm Hukuku ile birleştirilerek oluşturulan İran hukuk sisteminde, İslâm hukuku daha çok aile hukuku ve ceza hukuku alanlarında uygulanmaktadır.
 

8. COĞRAFİ YAPI, İKLİM, ÇEVRE

Tarihi İpek Yolu sayesinde eski çağlardan bu yana Avrupa ve Asya’nın kesişme noktasında yer alan İran’ın stratejik konumu, ülkede petrolün keşfi ile daha da önemli hale gelmiştir. Ham petrol taşımacılığının yoğun olarak yapıldığı Umman Körfezi, Basra Körfezi ve Hazar Denizi’ne kıyıları bulunmaktadır. Başkent Tahran’ın denizden yüksekliği (rakımı) 1.200 metredir. Ülkenin karadan ve denizden 15 ülke ile sınırı vardır.

İran üç iklim kuşağında yer almaktadır. Ülke genelinde kurak ve yarı-kurak iklim hakim olmakla beraber, Hazar Denizi kıyılarında subtropikal iklim görülmektedir. En sıcak ay olan Temmuz’da ortalama hava sıcaklığı 22–37°C ve ortalama yağış miktarı 3 mm iken; en soğuk ay olan Ocak’ta ortalama hava sıcaklığı eksi 3–7°C ve ortalama yağış miktarı 46 mm’dir. Tahran’da yazlar sıcak ve kurak geçmekte (30–40°C), kışları ise hava sıcaklığı 0–15°C arasında değişmektedir. Kışın yüksek kesimlerde kar yağışı görülebilmektedir. Ülkedeki iklim farklılıklarının tüketici alışkanlıkları üzerine etkileri farklıdır.

Engebeli ve dağlık arazilerin yanı sıra, çöllerle kaplı düzlüklere de sahip olan İran topraklarının %55’i çayır (otlak), %23’ü çöl, %14’ü ekilebilir (arable) alan ve %8’i ormandır.

Kentlerde taşıt emisyonları, rafineriler ve sanayi atıkları kaynaklı olarak hava kirliliği görülmektedir. Ormanlık alanların tahribi, hayvanların aşırı otlatılması, çölleşme, Basra Körfezi’nde petrol kirliliği, sulak arazilerin kuraklaşması, toprağın tuzlanması, içme suyu kaynaklarının yetersizliği, kanalizasyon atıklarının yol açtığı su kirliliği ve sanayi atıklarından doğan kirlenme ülkenin başlıca çevresel sorunlarıdır.