Firmalar - Iran

Dış Ticaret Politikası ve Vergiler

DIŞ TİCARET POLİTİKASI 
 

İran’ın dış ticaret politikası genel anlamda korumacı bir görünüm arz etmektedir. Uluslararası yaptırımların korumacı ekonomik yapıda etkisi bulunmaktadır. Ülke içinde korumacı ekonomik yapıyı destekleyen güçlü bir lobi de vardır.
 
Ülke 1996 yılı Haziran ayında Dünya Ticaret Örgütü’ne (DTÖ) üyelik başvurusunu yapmasına rağmen, ABD’nin vetosu nedeniyle süreçte ilerleme sağlanmamamaktadır. Ülkenin DTÖ’ye üyeliğinin olmaması ve sınırlı sayıda ticaret anlaşması bulunması nedeniyle dış ticaret politikası oldukça keyfi bir şekilde belirlenebilmektedir.
 
İran’ın ithalatının yaklaşık olarak %70’ini hammadde ve yarı mamuller, %12’sini tüketim maddeleri ve ürünleri, %16’sını diğer nihai ürünler, %2’sini de diğer ürünler oluşturmaktadır.
 
İran’ın ihracatında ise, %85’lik değeri hampetrol, %12’lik değeri petrokimya ürünleri oluşturmaktadır. %3’lük kısımda ise petrol dışı hammaddeler, çeşitli madenler (bakır, alüminyum, çinko, krom, demir), otomotiv, yaş sebze ve meyve, halı ve kuruyemiş bulunmaktadır.  Ülkenin ürünleri uluslararası alanda rekabetçilikten uzaktır.
 
Ülkenin başlıca ithal ürünleri ise, otomobil (İran tarafından son yaptırımların ilanından sonra ithalatı yasaklanmıştır), demir çelik ürünleri, petrokimya ürünleri, hammaddeler, kimyasal maddeler, otomotiv yan sanayi (aksam ve parçalar), gıda maddeleri (buğday, pirinç, mısır, arpa, kırmızı ve beyaz et, yaş meyve ve sebze), sanayi ürünleri (elektrikli cihazlar, makineler, üretim tesisleri), iş makinaları (ekskavatör, loder, greyder, dozer), ilaç, ilaç hammaddesi ve medikal ürünler, mobilya ve orman ürünleri (mobilya ithalatı son yaptırımlardan sonra yasaklanmıştır)’dir.

 

TİCARET VE EKONOMİK YAPIYI DÜZENLEYEN KURUMLAR
 
Ülkede dış ticaret ve ekonomiden sorumlu kuruluşların listesi aşağıda gösterilmektedir. İran’daki kurumların internet sitelerinden İngilizce bilgilendirmelere ulaşılması mümkündür.
 

 

TİCARET ANLAŞMALARI 

İran’ın ticaret anlaşmaları sayısı oldukça azdır. Ülke herhangi önemli bir ticaret bloğunun üyesi değildir. İran’ın ticaret anlaşması bulunan ülkeler ve ülkeler grupları aşağıdadır. 

• Türkiye-İran Tercihli Ticaret Anlaşması (TTA)
• İran-Beyaz Rusya Tercihli Ticaret Anlaşması (TTA)
• İran-Suriye Serbest Ticaret Anlaşması (STA)
• İran-Kırgızistan Tercihli Ticaret Anlaşması (TTA)
• İran-Bosna Hersek Tercihli Ticaret Anlaşması (TTA)
• İran-Küba Tercihli Ticaret Anlaşması (TTA)
• İran-Tunus Tercihli Ticaret Anlaşması (TTA)
• İran-Pakistan Tercihli Ticaret Anlaşması (TTA)
• İran-Özbekistan Tercihli Ticaret Anlaşması (TTA)
• İran-Avrasya Ekonomik Birliği Tercihli Ticaret Anlaşması
• İran-Endonezya Tercihli Ticaret Anlaşması (Müzakere aşamasında) (TTA)

TÜRKİYE-İRAN TERCİHLİ TİCARET ANLAŞMASI 
 

Türkiye-İran Tercihli Ticaret Anlaşması ile, toplam 265 üründe (Türkiye’nin 125, İran’ın 140 ürününde) gümrük vergisinde karşılıklı olarak indirim yapılmıştır. Gümrük vergilerinin sıfırlanması söz  konusu değildir. Türkiye’nin bazı tarım ürünlerinde İran’a tarife indirimi vermesi ve buna karşılık İran’ın ise, bazı sanayi ürünlerinde Türkiye’ye tarife indirimi sağlaması kararlaştırılmıştır.
 
İran’ın, Tercihli Ticaret Anlaşması ile Türkiye’ye tarife indirimi sağlayacağı ürünler arasında; temizlik ürünleri, ilaç, kozmetik, plastik malzemeler, orman ürünleri, tekstil, hazır giyim, ev tekstili, mobilya, çelik ürünleri, demir ve demir dışı metaller, buzdolabı, bulaşık makinaları gibi beyaz eşya ürünleri, klimalar ve elektrik-elektronik ürünleri gibi birçok ürün yer almaktadır.
 
Ayrıca, Tercihli Ticaret Anlaşması kapsamında İran’ın Türkiye’ye tarife indirimi yapmayı kabul ettiği sanayi ürünlerinde 2012 yılında Türkiye’nin İran’a ihracatı yaklaşık 830 milyon ABD Doları olarak gerçekleşmiştir.
 
Türkiye-İran Tercihli Ticaret Anlaşması hakkındaki kanun TBMM’de 10.09.2014 günü görüşülerek kabul edilmiştir. İlgili kanun, T.C. Cumhurbaşkanı tarafından onaylanarak 04.11.2014 tarihinde Resmi Gazetede yayınlanmış ve 01.01.2015’de karşılıklı olarak yürürlüğe girmiş ve uygulama başlamıştır.
 
İran-Türkiye arasındaki TTA’ya bağlantıdan ulaşılabilmektedir.
 
ABD’nin İran’a yönelik 2018 yılında uygulamaya koyduğu yaptırımlar neticesinde İran tarafı TTA’daki bazı ürünlerin ithalatına da yasaklama getirmiştir. Bu nedenle, ihracatçı firmalarımızın İran’ın ithalat yasağı koyduğu ürünleri bağlantıdan incelemesi gerekmektedir.

 

GÜMRÜK VERGİLERİ ve İTHALAT REJİMİ

a. Gümrük Vergileri 

Ülkedeki gümrük tarifelerinin ortalaması %25’tir. 6’lı GTİP bazında 1722 ürünün ülkeye girişi yasaktır. Ülkedeki kayıtdışı ekonomi ve kaçakçılık yüksek orandadır. Ülkede sıkı bir kambiyo rejimi uygulanmakta, döviz tahsisleri bu kambiyo rejimi çerçevesinde düzenlenmektedir. Ülkede tüm ithal edilen ürünlerde gümrük vergisi dışında “Meclis Vergisi” denilen %4’lük bir vergi bulunmaktadır.
 
İran’da, yabancı yatırımlarda kullanmak amacıyla ithal edilen sermaye malları ve hammaddeler ile ilaçlar, buğday ve diğer stratejik ürünler vergiden muaftır. Ancak birçok ürünün ithalatında gümrük vergisine ek olarak yerel vergiler uygulanmaktadır. 
İran üzerinden gerçekleştirilecek transit ticarete konu olan mallar, İran’da işlem görmediği takdirde gümrük vergisinden muaftır.
 
Gümrük vergisi oranları zaman zaman değişebilmektedir. İthalatta bazı kalemler için belli sürelerle kısıtlamalar veya yasaklamalar getirilebilmektedir. Gümrüklerdeki uygulamalarda ve işlemlerde, gerekli durumlarda zaman zaman yıl içinde değişiklik yapılabilmektedir. İthalat Rejimi ile ilgili esaslı değişiklikler, İran Yılbaşında (20 veya 21 Mart tarihinde) yapılmaktadır. İthalat mevzuatının gerekli bölümüne (İthalat ve ihracat ile ilgili kanun ve yönetmelikler, GTİP tabloları ve gümrük vergisi oranları vb.) ingilizce dilinde internet (http://www.tpo.ir adresi) üzerinden ulaşılabilmektedir.
 
İthalatta referans (sabıka) fiyat uygulaması büyük bir problemdir.

 
b. İthalat İşlemleri 

İran’da “ihracat ve ithalat” yapmak isteyen bir firmanın, üyesi olduğu Ticaret Odası tarafından adına düzenlenmiş bir ‘Kart-ı Bazargani – Tüccar Kartı’ belgesi olması gereklidir. Kart-ı Bazergani edinmek zor bir süreç değildir. Bununla birlikte bu belgenin olmasının da güven telkin edici olabileceği değerlendirilmektedir.
 
Önceki (mülga) uygulamada, bu belgeye sahip olmayan İranlı firmalar, sözkonusu belgeye sahip diğer firmalar üzerinden dış ticaret işlemini gerçekleştirebilmekte idi. Ayrıca, sözkonusu belgeye sahip olmak, tüm kategorilerde yer alan ürünlerin ithalatını yapabilmek için yeterli idi. Ancak, yeni (yürürlükteki) uygulamada, ithalatçı firmanın sahibi olduğu sözkonusu belgeyi kullanarak ve sadece şirket kuruluş sözleşmesinde yazan faaliyetlerle sınırlı olarak ithalat yapmasına müsaade edilmektedir.
 
İthalat İşlemleri sırasıyla aşağıdaki gibidir.

 
Birinci Adım: Sipariş Kaydı (Sapt-e Sefareş) 

Yetki belgesi ile birlikte yapacağı ithalat işlemi için (ihracatçıdan) ilgili proforma faturayı (yada sözleşme veya benzeri destekleyici bazı ticari evrakları) temin eden İranlı firmanın İran Sanayi, Maden ve Ticaret Bakanlığı’nın (Ministry of Industry, Mine and Trade) online-sistemi üzerinden sipariş kaydını açtırması gerekmektedir. İthalat için “Sipariş Kaydı” açma işlemine “Seb-te Sefareş” denilmektedir.
 
İranlı ithalatçı firma, “sab-te-sefareş/kayıt işlemi” için proforma yada satış sözleşmesi üzerinde belirtilen ithalat tutarı üzerinden belirli bir oranda işlem komisyonu ödemektedir.

 
İkinci Adım: Para Tahsisi İçin Merkez Bankası’na Başvuru ve Bekleme 

İzinden sonra döviz tahsisi için gerekli başvurular yapılır. Bu arada mal sevkiyatı yapılabilir. İthalat Ödemelerinin, İran Merkez Bankası’nın kontrolü altında oluşturulan akreditifler aracılığıyla yapılması mümkündür. Akreditifler, İranlı alıcılar tarafından, İran Merkez Bankasınca onaylanan listelerde yer alan bankalar kanalıyla satıcılar lehine bir İran bankasında açılmaktadır.

 
Üçüncü Adım: Para Tahsisi Sonrası İşlemler 

Döviz satın alınır, istenirse transfer edilir. Banka, ithalat işlemiyle ilgili tüm izin ve prosedürlere yönelik belgelerin tamamlanmış olması halinde, ürün bedelini transfer edebilmektedir. İthalatçı firma, gümrük beyannamesi ve aracı banka onayını gümrük işlemlerinin tamamlanmasını teminen, gümrük sürecini takip edecek yetkililere (gümrük muamelecisine) teslim etmektedir. 

 
Dördüncü Adım: Malın Gümrüklenmesi İşlemleri 

Gümrükleme işlemleri Türkiye’deki benzer şekilde yapılır. Ürünün içeriği ve nakliye türüne göre, çeşitli gümrük harç ve vergileri ile birlikte diğer bazı ücret ve harçlar da ortaya çıkabilmektedir. Dolayısıyla gümrük muamelecisi vergi, harç ve ücretlerin ödemelerini dikkatli şekilde takip etmesi gerekmektedir. Tüm vergi ve ücretleri ödenen mallar, gümrük sahasında ithalatçı tarafından çekilebilmektedir. Gelen ürün ile evraklar arasında tutarsızlıkların tespit edilmesi durumunda, inceleme süreci başlatılmakta ve ürünler gümrük sahasında uzun süre tutulabilmektedir. Gümrükten çekilen mallar ise, ithalatçı tarafından beyan edilen yere götürülmektedir. İthalat işleminde; ithalata konu ürün için “ürünün teslim şekli” ve “taşıma türüne” göre değişecek şekilde zorunlu sigortalar yaptırılmaktadır.

 
Beşinci Adım: Gümrükleme Sonrası İşlemler 

Oluşan kambiyo dosyası gümrükleme sonrası en geç üç ay içinde kapatılır. İthalatçının, gümrük evrakının bir nüshası olan ve “Yeşil Belge” olarak adlandırılan belgeyi mutlaka edinmesi ve bir nüshasını, işlemin sistemdeki kapamasının yapılabilmesini teminen, üç ay içinde aracı bankaya vermesi gerekmektedir.

c. İthalat Sürecindeki Diğer İşlemler 

İthalat için gerekli başlıca belgeler şunlardır: Proforma fatura, Ticari fatura, Paketleme listesi, Yükleme belgesi, Sigorta poliçesi, Menşe belgesi. Duruma göre başka belgeler de (denetim belgesi, navlun faturası, ilgili kamu kuruluşundan alınması gereken izin belgesi, yerel ticaret odasından alınan adil fiyat belgesi) gerekebilmektedir.

Ayrıca, İran’a ithal edilecek malların, niteliğine (yerli üretiminin olup olmadığı vb.) göre İran Ticaret ve Sanayi Bakanlığı’na müracaat edilerek kaydedilmesi sürecinde, diğer Bakanlıkların (Sağlık, Tarım vb.) iznini gerektiren kalemlerde ilgili Bakanlıktan da ithalat ön izninin alınması gerekmektedir. Bu izin, bankaların akreditif açarken de istediği bir belgedir.

 
d. İthalattaki Diğer İzin Gereklilikleri ve Kısıtlamalar

Bitki, tohum ve canlı hayvan ithalatında, İran Tarım Bakanlığı’ndan ön izin alınması gerekli olup, ayrıca bitki, hayvan, bitkisel ve hayvansal ürün ithalatında menşe ülkedeki yetkili makamlar tarafından onaylanmış sağlık sertifikası istenmektedir.
 
Gıda, içecek, kozmetik ve sağlık ürünlerinin (medikal ve eczacılık ürünleri) ithalatı Sağlık Bakanlığı’nın ruhsatını gerektirmektedir. Bazı ürünler için Tüketicinin Korunması Kurumu’nun ithalat ruhsatını edinmek gerekirken, belli bazıları ise zorunlu fiyat sabitlemesine tabidir.
 
İran’a ithalatı yasak maddeler arasında; lüks tüketim malları, dinen sakıncalı birtakım içecekler, gıda maddeleri, hayvansal besinler, yayın ve bantlar bulunmaktadır. Ayrıca, alkol, uyuşturucu, domuz, silah ve mühimmat, kumar aletleri, hava kameraları, radyo vericileri ve ahlaka aykırı eşya ve malzemeler vb.’dir.
 
Dış Ticaret Tekeli Kanununa (FTMA) göre, hükümet zaman zaman belli ürünlerin ihracatını veya ithalatını yasaklayabilmektedir.
 
Sigara, tütün, puro, sigara kağıdı ve ipekböceği yumurtası ithalatı devletin tekelindedir.

e. İthalatçının Diğer Yükümlülükleri
İran’da yabancı ürünler tedarik eden tüm kişi ve firmalar Kanun tarafından şu gereklilikleri yerine getirmekle yükümlü tutulmuştur: 

• Ürünlerinin tedariki için Ticaret Bakanlığı nezdinde bir şube veya ajans tescili yaptırmak.
• Satış sonrası hizmeti vermek.
• Müşteriye, ürünle birlikte Farsça kullanma kılavuzu, garanti belgesi, uzun ömürlü ürünler için satış sonrası hizmet belgesi vermek.
• Ürünlerini, özellikle firmanın kayıt numarası, ürünün özellikleri, seri numarası ve hologramı olacak şekilde paketleyerek satmak.

İTHALAT SÜRECİNDEKİ ZORUNLU STANDARTLAR

İran’da İthalat Sürecindeki Zorunlu Standartlar Bilgi Notu İran’da piyasaya arz edilen ürünlerin ülke içindeki üretim veya ithal edilen ürünlerin standartlarının oluşturulması ve denetiminden İran Standartlar ve Sanayi Araştırmaları Kurumu (ISIRI) sorumlu olup, bahsekonu Kurumun sitesine bağlantıdan ulaşılabilmektedir.
Zorunlu standartlar programına tabi malların gümrükten geçişi ve İran piyasasına erişiminin gerçekleşmesi için, ISIRI tarafından düzenlenmiş Uygunluk Sertifikasına (CoC) ihtiyaç bulunmaktadır. 8548 standardın geçerli olduğu İran'da 485 ürün zorunlu standart uygulamasına tabidir.

Ticaret Bakanlığı’na ithalat sipariş kaydı yaptırıldığı sırada, kabul edilebilir malların ilgili standardı veya teknik özelliklerine ait tanıtma numarası başvuru formunda belirtilmektedir. Bu ürünlerin standartlara veya teknik özelliklere uyumu ise onaylanmış bir kurum tarafından belgelendirilmektedir.
İran, ISO üyesidir. (https://www.iso.org/member/1803.html)          

ISO 9000 standartlarının geçerli olduğu İran’a ihraç edilecek her nevi ambalajlı mamullerin üzerinde kolay okunabilir ve anlaşılabilir Farsça kullanım bilgilerinin bulunması zorunludur.
 

ISIRI tarafından “Ülkeye İthal Edilen Ürünlerin Uyması Gereken Zorunlu Standartlar” isimli bilgi notu Farsça olarak yayınlanmış olup, bilgi notu ekinde zorunlu standartlar GTİP’lere ilişkin olarak açıklamaları bir şekilde yayınlanmıştır.Oldukça hacimli olan listedeki GTİP’lere ilişkin Tahran Ticaret Müşavirliğimize (tahran@ticaret.gov.tr) ulaşılması durumunda gerekli bilgilendirme yapılabilecektir. Uyulması gereken zorunlu standartlara ilişkin genel açıklamalar aşağıda sunulmaktadır.

• Tüm koruyucu içeren gıdalar, belirlenmiş zorunlu standartlara tabidir.
• Traktör, zirai makineler, vinç ve çekiciler için zorunlu standartlar bulunmamaktadır.
• Maden ve yol yapımında kullanılan makinelere ilişkin yedek parçalarda da standartlara uyum zorunluluğu bulunmaktadır.
• Testi yapılamayan ürünlerin kendi ülkesinde almış olduğu sertifikalar doğrultusunda (Certificate of Inspection – COI) İran’a ithaline izin verilmektedir.
• Test süreci uzun süren ürünler için gümrüklerde oluşabilecek yığılmaların önlenmesi amacıyla üretici ülkelerdeki denetimi yapılmış sertifikaların (Certificate of Inspection – COI) bulunması yeterlidir.
• Enerji tüketimi ve verimliğini belirleyen etiketlerin, listede bulunan elektrikli tüm cihazlarda bulunması zorunludur. Bahsekonu etiketlerin üretici firmalar tarafından üretim yerindeki standartlar doğrultusunda yapıştırılmış olması zorunludur. Ayrıca, sertifikaların yalnızca A ve B enerji sertifikası olması gerekmektedir.
• Standartların değerlendirilmesinde milli ve uluslararası standartların bulunmaması halinde üretici veya üreticinin bulunduğu ülkenin standartları veya beyanları ithalat işlemi esnasında gözönüne alınmaktadır.

İthalatta zorunlu standartlara tabi ürünlere ilişkin liste ve ek açıklamalarına ulaşmak için tıklayınız.