Genel Bilgiler
Coğrafi Konum
İsmi Aymara dilinde "dünyanın bitimi" anlamına gelen “chilli” kelimesinden gelen Şili, Güney Amerika’nın güneybatı kıyısında yer almakta olup, Atlantik ve Pasifik Okyanusları arasında stratejik bir konuma sahiptir. Arjantin ile 5.308 km, Bolivya ile 860 km ve Peru ile 171 km sınıra sahip olan ve 6.435 km kıyı uzunluğu olan Şili, kıyılarda çok yüksek olmayan dağların, orta kesimlerde verimli vadilerin, kuzeyde Atacama Çölü’nün, doğuda ise And Dağları’nın çevrelediği bir topografik yapıya sahiptir. www.mapas.mop.cladresinden Şili ile ilgili haritalara ulaşmak mümkündür.
Siyasi ve İdari Yapı
16. yüzyılda İspanya'nın Şili'yi işgalinden önce Kuzey Şili İnkalar’ın, Orta ve Güney Şili ise Mapuçeler’in idaresi altında olup, 1810 yılında İspanya'ya karşı bağımsızlığını ilan etmesine rağmen kalıcı başarıya 1818 yılında ulaşılmıştır. Pasifik Savaşı’nda (1879–1883) Peru ve Bolivya'yı yenerek kuzeydeki bölgeleri elde eden Şili’de Salvador Allende'nin başkanlığındaki hükümet 1973 yılında Augosto Pinochet’nin askeri diktatörlük rejimi ile devrilmiştir. 1990 yılında serbest başkanlık seçimi sistemine geçilene kadar ülke Pinochet tarafından idare edilmiştir. 11 Mart 1981’de ilk Anayasa yürürlüğe girmiştir. Şili Anayasası İspanya, Fransa ve Avusturya anayasalarından esinlenerek hazırlanmıştır.
Şili’de Devlet Başkanı aynı zamanda Başbakanlık görevini de yürütmektedir. Dört yılda bir yapılan başkanlık seçimleri ile seçilen Devlet Başkanı, Bakanlar Kurulu üyelerini atama yetkisine sahiptir. 17 Aralık 2017 tarihinde Başkanlık seçimleri düzenlenmiştir. Katılım oranı %48,8 olarak gerçekleşen seçimlerde Piñera oyların %54,57’sini alarak Başkanlığı kazanmıştır. Piñera, görevini resmi olarak 11 Mart 2018 tarihinde devralmıştır.
Şili 15 eyaletten oluşmaktadır. Bu eyaletler Aisen del General Carlos Ibanez del Campo, Antofagasta, Araucania, Arica y Parinacota, Atacama, Biobio, Coquimbo, Libertador General Bernardo O'Higgins, Los Lagos, Los Rios, Magallanes y de la Antartica Chilena, Maule, Region Metropolitana (Santiago), Tarapaca ve Valparaiso’dur.
Nüfus ve İstihdam
Yaklaşık 17,5 milyon nüfusa sahip olan Şili’de nüfus artış hızı %0,8, yaş ortalaması 34’dür. Nüfusun %20’si 0–14 yaş arasında, %69,3’ü 15–64 yaş arasında, %10,2’si ise 65 yaşın üstündedir. Ülkedeki okur-yazarlık oranı %97,5 olup, Şili'nin eğitim standartlarının diğer Latin Amerika ülkeleri ile kıyaslanınca daha iyi durumda olduğu görülmektedir. Nüfusun %15,1’i yoksulluk sınırının altında yaşamakta olup, gelir dağılımı adaletsizdir.
Şili nüfusunun %90’ı kentlidir ve toplam nüfusun %40’ı başkent Santiago ve çevresinde yaşamaktadır. Kuzeyde ve güneyde tarımın yapılabildiği And Dağları’nın arasında kalan ovalarda ve Santiago'nun 100 km batısındaki liman şehri Valparaiso’da yerleşim yoğun iken; ülkenin kuzey ve güney uç noktalarına gidildikçe elverişsiz iklim koşulları sebebiyle nüfus yoğunluğu azalmaktadır.
Şili’de etnik çeşitlilik diğer Latin Amerika ülkelerine kıyasla daha azdır. Batı Avrupa ülkelerinden gelen göçmen nüfus, çoğunluğu oluşturmaktadır. Ülkeye özellikle 19. yüzyılda çok sayıda İngiliz, İrlandalı, Alman, Hırvat, Filistinli ve İtalyan yerleşmiştir.
Yaklaşık 8,5 milyon olarak tahmin edilen toplam işgücünün %13’ü tarım, %23’ü sanayi ve %64’ü hizmetler sektöründe istihdam edilmektedir. Çalışan nüfusun yarısını, yönetici pozisyonlarının ise dörtte birini kadınlar oluşturmaktadır.
Doğal Kaynaklar ve Çevre
Şili’nin başlıca doğal kaynakları; bakır, iyot, kereste, demir cevheri, nitrat, değerli metaller ve molibdendir. Şili’nin başlıca tarım ve hayvancılık ürünleri; üzüm, elma, armut, soğan, buğday, mısır, yulaf, şeftali, sarımsak ve fasulye olmakla beraber; sığır eti, kanatlı etler, yün ve deniz ürünleri ise başlıca hayvancılık ürünleridir. Ülkenin imalat sanayisi bakır, madencilik, gıda ürünleri, balıkçılık, demir-çelik, ahşap, taşıt araçları, çimento ve tekstilden oluşmaktadır.
Ülke özellikle turizm açısından önemli doğal güzelliklere sahiptir. And dağları sayesinde Şili’nin büyük bir hidroelektrik enerji potansiyeli bulunmaktadır. Kıyıları boyunca ülkenin zengin balıkçılık kaynakları mevcuttur. Kuzeydeki kurak araziler maden yatakları ile bezenmiştir.
Şili’nin doğal kaynaklarının dağılımı şöyledir:
- Kuzey Bölgesi: Bakır, demir cevheri, nitrat, altın, lityum, molibden, deniz ürünleri.
- Orta Bölgesi: Tarım, meyve, ormanlar, hidroelektrik enerjisi, kömür, deniz ürünleri.
- Güney Bölgesi: Orman, petrol, doğal gaz, kömür, hayvancılık ve deniz ürünleri.
Şiddetli depremlerin, volkanik faaliyetlerin ve tsunamilerin sıkça görüldüğü Şili’nin başlıca çevre sorunları ormanlık arazilerin tahribi, özellikle Santiago ve çevresinde endüstriyel faaliyetlerin ve taşıt emisyonlarının sebep olduğu hava kirliliği ve su arıtma sistemlerinin yetersizliği nedeniyle Maipo, Aconcagua ve Bio Bio nehirlerinde oluşan su kirliliğidir.
