Genel Ekonomik Durum
GENEL EKONOMİK DURUM
Ekonomik Yapı
Uganda düzenli yağış alan bereketli topraklara; bakır, altın vb. mineral rezervleri ile son zamanlarda keşfedilen petrol yatakları gibi önemli doğal kaynaklara sahiptir. İş gücünün %82’sinin istihdam edildiği tarım, ekonominin en önemli sektörüdür. İhracat gelirlerinin büyük kısmını ise kahve ihracatı oluşturmaktadır.
1986 yılından bu yana, hükümet - yabancı ülkelerin ve uluslararası kuruluşların desteği ile - ihracat ürünlerinde üretici fiyatlarını yükseltmek, petrol gelirlerini arttırmak, sivil hizmet ücretlerini iyileştirilmek ve para reformu yaparak ekonomiyi düzenlemek için çalışmalar yapmaktadır. Ekonomi politikalarında yapılan değişikliklerle özellikle enflasyonun düşürülmesi, üretimin ve ihracatın artırılması hedeflenmektedir. 1990 yılında yapılan ekonomik reformlardan sonra altyapı, yatırım, üretim ve ihracat için teşvik sistemleri geliştirilmiş, düşük enflasyon ve sürgündeki Hint-Ugandalı girişimcilerin ülkeye gönderdiği dövize dayanan sağlam bir ekonomik büyüme dönemi başlamıştır.
Küresel ekonomik kriz Uganda'nın ihracatına zarar vermiş ancak GSYH önceki yıllarda yapılan reformlar sayesinde büyümeye devam etmiştir. Yeni keşfedilen petrol rezervleri ile enerji sektöründeki yatırımların, dolayısıyla gelirlerin de artması beklenmektedir.
Uganda 2006 yılından itibaren toplam ihracatının yaklaşık olarak %20'sini Güney Sudan'a gerçekleştirmektedir. Ayrıca, binlerce Ugandalı Güney Sudan'daki inşaat ve hizmet sektörlerinde çalışmaktadır ve bu işçilerin gelirleri geride kalan ailelerinin geçimleri için önemli bir kaynağı oluşturmaktadır. Dolayısıyla, Güney Sudan'da yaşanan istikrarsızlık Uganda ekonomisi için bir risk oluşturmaya devam etmektedir.
Yolsuzluk Uganda’nın kronik sorunu olarak devam etmektedir. Yolsuzlukla mücadele kapsamında getirilen hapis cezaları ise caydırıcı olmamaktadır.
Toplam işgücü varlığı 15,8 milyon olup, bunun %71’i tarım sektöründe, % 7’si sanayi sektöründe, %22’si de hizmetler sektöründe istihdam edilmektedir. Ülkede işsizlik oranı %10’un altında, %9 civarındadır.
Maliye Politikaları
2013-2014 (Temmuz-Haziran) mali yılında bütçe açığı GSYİH’nın %5,4’ü olarak gerçekleşmiş bu oran daha sonraki yıllarda 2016 yılında %3,4, 2017 yılında %5 2018 yılında ise %6,8 olarak gerçekleşmiştir. Altyapı harcamaları, kamu harcamalarındaki kontrolün zayıflığı ve donör ülkelerle ilişkilerin bozulması gibi nedenlerden dolayı kısa vadede bütçe açığının yüksek kalmaya devam edeceği tahmin edilmektedir. Orta vadede, keşfedilen petrolün ticarete girmesiyle bütçe gelirlerinin artması, buna bağlı olarak bütçe açığının da bir miktar azalmasıda ihtimal dahilindedir.
Hükumet vergi gelirlerini artırmak amacıyla bir takım vergi istisnalarını kaldırarak çeşitli düzenlemelere gitmiştir. Hali hazırda, yaklaşık %15 civarındaki bir oranla Uganda’nın vergi/GSYİH oranı Doğu Afrika’daki en düşük oranlardan birisine sahip bulunmaktadır. Diğer taraftan yüksek harcamalar kamu finansmanını ciddi ölçüde zorlamaktadır. Tarım, turizm ve eğitim alanlarında kaldırılan vergi istisnaları ile önemli bir ek gelir beklenmekte, buna karşın, bazı donör ülkelerin siyasi nedenlerle yardımları kısmen dondurması, genel olarak bütçe gelirlerinin %25 ila %30’unu oluşturan dış yardımların bir miktar azalmasına yol açması beklenmektedir.
Para Politikaları
Merkez Bankası son dönemlerde faiz indirimine gitmektedir. Faiz indirimi enflasyonda da yumuşamaya yol açmıştır. Ancak, Merkez Bankasının uzun süre gevşek para politikasını sürdürmesi nedeniyle enflasyon %5’in üzerinde seyretmiş, Ancak, 2018 yılından itibaren hükümetin enflasyonu dizginleme ve makroekonomik istikrarı sağlama yolunda sıkı para politikasına yönelmesiyle enflasyonun %2,7 oranında gerçekleştiği tahmin edilmektedir. Buna karşın, yapısal problemler ve yetersiz rekabet nedeniyle kısmi indirimlere rağmen ticari faizlerin yüksek seyrini sürdürmesi beklenmektedir.
SEKTÖRLER
Uganda, zengin doğal kaynakları, dinamik ekonomisi ve benzersiz stratejik konumu ile yatırımcılara Afrika’nın kalbinde önemli fırsatlar sunmaktadır.
Uganda, özellikle son yıllarda Afrika’nın en hızlı büyüyen ülkelerinden biri olarak yerli ve yabancı sermayeyi çekmek için uygun bir ortam ve çok çeşitli teşvikler sağlamaktadır.
Tarım ve Hayvancılık
Tarım ve hayvancılık Uganda’da en önemli sektör konumundadır. İşgücünün %71’i tarım ve hayvancılık sektöründe istihdam edilmekte, İhraç gelirlerinin %60’dan fazlası tarımsal ürünlerden elde edilmekte ve GSYİH’nın da %28,1’i tarım sektöründen sağlanmaktadır. İhracata yönelik üretimi yapılan en önemli tarımsal ürünler kahve, tütün, çay, kakao, kesme çiçek, kamış şekeri, mısır, bakliyat, palm yağı, su ürünleri ve pamuktur.
Uganda’da tarım ve hayvancılık nüfusun büyük bir çoğunluğu tarafından gelir elde etmek yerine büyük ölçüde geçimlik olarak yürütülmektedir. Sektörde makineleşme yetersiz, verim düşük düzeydedir.
Uganda da üretilen başlıca bitkisel ve hayvansal ürünler: kahve, çay, pamuk, cassava, patates, mısır, millet, sorgum, bakliyat, kesme çiçek, sığır ve keçi eti, süt, kanatlı eti, ve su ürünleridir.
Denize kıyısı olmamasına rağmen, ülke tatlı su kaynakları bakımından çok zengindir. Dünyanın ikinci büyük gölü olan Victoria gölünün yarısı Uganda sınırları içerisinde yer almaktadır. 60 kadar küçük göl ve birçok nehir de Uganda sınırları içerisindedir. Victoria gölünden çıkarılan Tilapia balığı (Oreochromis Niloticus), özellikle Avrupa ve Amerika pazarlarında gittikçe artan bir talep görmektedir.
Doğrudan ve dolaylı olarak yaklaşık 1 milyon kişi geçimini balıkçılıktan sağlamaktadır. Su ürünleri nüfusun önemli bir kısmı için temel gıda maddesi olduğundan iç tüketimi de oldukça yüksektir. Uganda’nın muazzam tatlı su kaynakları kültür balıkçılığı alanında büyük potansiyel sunmaktadır.
15 yıl öncesine dayanan Uganda’nın çiçekçilik sanayi yıllık 50 milyon doların üzerinde ihracat yapar hale gelmiştir. Hali hazırda 20’nin büyük çiftlikte çiçekçilik faaliyeti sürdürülmektedir.
Ormancılık
Özellikle ülkenin batısı tropikal ormanlar bakımından zengindir. Ormanlık alanlar ülkenin toplam yüzölçümüne oranla az olsa da elde edilen verim (yılda hektar başına 16 ton) oldukça yüksektir.
Ülke ormanları kaliteli mobilya, palm yağı, kereste ve ambalaj malzemesi imalatı için önemli potansiyel taşımaktadır.
Madencilik
Madencilik sektörü 1950 ve 60’larda ülke ihracatının yüzde 30’unu karşılamakta iken daha sonra bu oran tarımsal ürünler lehine değişim göstermiştir.
Özellikle 1990’lı yıllardan itibaren yılı ve sonrasında, uygun iş ve yatırım ikliminin oluşması ile sayıları henüz istenen düzeye ulaşmasa da, özel sektör şirketleri maden arama ve çıkarma lisansı alıp faaliyete başlamışlardır.
Madencilik sektörü özellikle 2000’li yıllardan sonra bazı yıllarda yüzde 10’un üzerinde büyüme oranlarına ulaşmış olup, çimento üretiminde kullanılan kireçtaşı ve kireç büyük oranda iç piyasada tüketilmekte; çakıl taşı, mıcır, az miktarda çıkarılan altın, kalay ve tungsten madenleri ise daha çok ihraç edilmektedir.
Uganda’nın maden ihracatında en önemlisi altın olup, altın ihracatında bazı yıllarda 300 milyon doların üzerinde rakamlara ulaşılabilmiştir.
Diğer taraftan, benzer jeolojik özellikler taşıyan komşu ülkelerde çıkarılan platin, nikel, elmas gibi maden rezervlerinin Uganda’da da bulunma ihtimali büyük olup, söz konusu madenler keşfedilmeyi ve çıkarılmayı beklemektedir.
Uganda’da madencilik ve diğer sektörlerde yatırım imkânları hakkında daha ayrıntılı bilgiye aşağıda adresi verilen Uganda yatırım idaresinden ulaşılabilmektedir:
Uganda Yatırım İdaresi (Uganda Investment Authority)
The Investment Centre, Plot 22 B
Lumumba Avenue, TWED Plaza
P.O. Box 7418 Kampala, Uganda
Tel: +256 414 301 000
Fax: +256 414 342 903
Web Sitesi: www.ugandainvest.com
Email: info@ugandainvest.com
Enerji
Uganda, zengin su (akarsu ve göller) kaynakları ile hidroelektrik santraller ve diğer yenilenebilir enerji yatırımları bakımından büyük potansiyel taşımakta olup, Uganda devleti, ülkenin artan enerji talebinin karşılanmasını teminen, güvenilir ve yeterli enerji tedarikinin ülke içi kaynaklardan sağlanmasını teşvik etmektedir.
Uganda’nın elektrik üretimi 3,5 milyar kilowat saat düzeyinde olup, bunun %75’i hidrolektrik, %15’i fosil yakıtlardan, %%10’u da diğer yenilenebilir enerji kaynaklarından elde edilmektedir.
Ülkede 2,5 milyar varillik petrol rezervi ile 15 milyar metreküplük doğalgaz rezervi keşfedilmiş olup üretimleri henüz yoktur.
Ülkenin Batısındaki Albert Gölü havzasında 2 milyar varilin üzerinde petrol rezervi keşfedilmiştir. Bu rakam Batı Uganda’daki Kanungu – Nebbi arasındaki bölgenin %30’unun taranmasıyla ortaya çıkmıştır. Bölgenin tamamı tarandığında rezerv tahmininin 6 milyar varile çıkması ve bu miktarın Uganda’yı Gabon (2 milyar) ve Çad’ı (1,8 milyar) geride bırakarak Sudan ile (6,4 milyar varil) aynı kategoriye çıkartması beklenmektedir. Petrolün bulunmasıyla ekonomisinde canlanma beklenen ülke, yabancı yatırımcıların daha fazla ilgisini çekmeye başlamıştır.
Ulaştırma ve Telekomünikasyon Altyapısı
Uganda’da mevcut 47 tane havaalanı vardır ancak bunlardan sadece 5 tanesi asfaltla döşenmiş uçak pistine sahiptir. Entebbe, Arua, Gulu ve Moyo havaalanlarında uluslararası uçuşlar yapılmaktadır. THY’nin Entebbe havaalanına düzenli seferleri mevcuttur.
Uganda 1.244 km’lik demiryolu ve il içi ulaşımlar dışında şehirlerarası 20 000 km’lik kara yoluna sahiptir. Ancak karayolunun sadece ¼’lük bölümü asfaltlanmıştır.
Uganda’da birçok su kaynağı olmasına rağmen su taşımacılığı gelişmemiştir. Sadece Albert, Viktoria ve Kyoga Gölü üzerinde yerel taşımacılık yapılmaktadır. Albert Gölü’nün kuzey ucundan güney ucuna 200 km’lik bir taşıma hattı mevcuttur.
Uganda’nın telekomünikasyon altyapısı da gün geçtikçe gelişmektedir. Ülkede halen mevcut 263.000 sabit hat ve yaklaşık 25 milyon cep telefonu hattı kullanıcısı vardır. Ülkede 100 kişiye 63 mobil hat düşmektedir. Cep telefonu kullanımı hızla artmaktadır ancak ana hatlarının sayısı hala yetersizdir. Ulusal bilgi ve iletişim teknolojisi altyapısı üzerinde çalışılmaya devam edilmekle beraber uluslararası telefon ve internet bağlantıları uydu yoluyla sağlanmaktadır. Ülkede 18 milyonun üzerinde milyonun üzerinde internet kullanıcısı vardır. Nüfusun yaklaşık %46’sı internet abonesidir.
Sanayi
Uganda’da sanayi sektörü gelişmenin ilk aşamalarında olup son yıllarda belli düzeyde bir ivme yakalamıştır. Son yıllarda sanayi sektörünün gelişme oranı %4’ün üzerinde gerçekelşmemiştir. Ülkede kurulu başlıca sanayiler: şeker sanayi, tütün sanayi, tekstil sanayi, çimento sanayi, ve çelik üretim tesisleridir.
GSYİH’nın %21,1’i sanayi sektöründen gelmekte, toplam işgücünün de ancak %7’si sanayi sektöründe istihdam edilmektedir.
