Genel Ekonomik Durum
Genel Ekonomik Durum
Ekonomik Yapı
Tanzanya ekonomisi, büyük oranda tarım, madencilik (altın) ve turizme dayanmaktadır. Balıkçılık da halkın önemli geçim kaynaklarından birisidir. Ülkede hizmetler sektörü son yıllarda hızla gelişmiş olup, hâlihazırda GSYİH’nin yarısını oluşturmaktadır. Hizmet sektöründeki büyüme büyük ölçüde turizm, telekomünikasyon ve finans sektöründe yaşanan gelişmelerden kaynaklanmaktadır.
Milli gelir artışında 2018 yılında kaydedilen % 7 oranından sonra, 2019-2023 yılları arasında milli gelirin yıllık ortalama % 6 gibi yüksek sayılabilecek bir oranda artması beklenmektedir. Bu artışta canlı iç talep ve altyapı yatırımlarının önemli rol oynayacağı değerlendirilmektedir. Doğal kaynaklara dayalı sektörlerin, Hükümetin korumacı politikaları sebebiyle potansiyellerinin altında büyüme gerçekleştirmesi beklenirken, altyapı yatırımlarına yönelik yabancı sermayenin ülkeye gelmeye devam edeceği düşünülmektedir. Milli gelirin % 40’tan fazlasını teşkil eden hizmetler sektörünün, ticaret, taşımacılık ve telekomünikasyon alt sektörleri başta olmak üzere milli gelir artışına olumlu etkisinin süreceği beklenmektedir. Limanlarda gerçekleştirilecek olan genişleme çalışmaları ticaret ve taşımacılık sektörlerindeki; Air Tanzania Havayolları Şirketinin uçuş ağını genişletmesi ise turizm sektöründeki büyümeyi destekleyecektir. Altın ve elmas madenciliği ve söz konusu madenlerin ülkede işlenmesi konusunda sınırlı büyüme beklenirken, madencilik sektörünün milli gelir büyümesine yönelik katkısının da göreceli olarak azalacağı değerlendirilmektedir.
Ülkelerin küçük devlet, güçlü özel sektör, geniş mülkiyet hakları, hukuk düzeni ve az vergi gibi prensipleri ne ölçüde benimsediğini ölçmeye çalışan Dünya Ekonomik Özgürlük Endeksi 2011 Yılı Raporu’nda Tanzanya 108. sırada yer almaktadır. Bununla birlikte, Tanzanya bahse konu endekste Sahra altı Afrika’daki 46 ülke arasında 15. sıradadır.
Tanzanya, Doğu Afrika Gümrük Birliği üyesidir. Doğu Afrika Topluluğu (EAC); Tanzanya Birleşik Cumhuriyeti, Kenya Cumhuriyeti, Uganda Cumhuriyeti, Ruanda Cumhuriyeti ve Burundi Cumhuriyeti’nin üye olduğu ve genel merkezi Tanzanya’nın Arusha kentinde bulunan bölgesel bir hükümetler arası örgüttür.
Doğu Afrika Topluluğu; siyasi, ekonomik ve sosyal konulardaki işbirliğinin üye ülkelerin tümünün yararına olacak şekilde genişletilmesini ve derinleştirilmesini hedeflemektedir. EAC ülkeleri bu amaçla 2005 yılında gümrük birliği uygulamasına geçmiş, 20 Kasım 2009 tarihinde ise, 1 Temmuz 2010 tarihinde yürürlüğe giren Ortak Pazar Protokolünü imzalamıştır. EAC, 2015 yılında parasal birlik, daha sonraki dönemde ise siyasi bir federasyon oluşturmayı hedeflemektedir.
Ekonomi Politikaları
Tanzanya’da 1980’lerin ortalarından itibaren politik sistemde, ekonomide ve kamu yönetiminde reformlar uygulanmaktadır. 1986 yılında başlayan ekonomik reform programları sonucunda pazar ekonomisine dönüşüm sağlanmıştır. Ticaret, kurlar ve faizler tamamen liberal hale getirilmiştir. Büyük kapsamlı özelleştirme uygulamaları gerçekleştirilmiş, kamuda çalışan sayısı önemli ölçüde azaltılmıştır ve performansa dayalı ücret sistemine geçilmiştir.
Makro ekonomik alanda sağlanan stabilite neticesinde Tanzanya IMF ile borçlanma dışı destek programları uygulamaya başlamıştır. Hükümet fakirliği azaltma ve büyümeye yönelik destekler uygulamaya koymuştur ve büyüme ile fakirliği önleme konusundaki orta vadeli programlarına paralel olarak harcamalarını artırmış bulunmaktadır. Hükümet orta vadedeki harcamaları göz önüne alarak bütçe yapmaktadır. Ülkede vergi tabanı genişletilmiş, vergi idaresi iyileştirilmiştir. Ülkede mahalli gelirler artmış ve borçlanma ihtiyacı azalmıştır. Bununla birlikte gelirlerin yaklaşık % 40’ı borçlanma yoluyla sağlanmaktadır. Ülkede bir Eurobond ihraç etme planı finansal kriz neticesinde suya düşmüş ancak daha sonra finansal piyasaların normale dönmeye başlamasıyla birlikte konu tekrar tartışılmaya başlamıştır. 2014/2015 bütçesinin % 16,9’u eğitime, % 20,5’i altyapı yatırımlarına, %8,9’u sağlık alanına, % 6,8’i tarım ve sulamaya, % 4,6’sı içme suyuna ve % 3,9’u ise enerji ve minerallere ayrılmıştır.
Ülkede ekonomide etkinliği azaltan en önemli faktörlerden biri ihale sisteminin yavaş ve hantal olmasıdır. Bu amaçla ülkede yeni bir ihale yasası gündemde olup, yerli tedarikçilerin lehine bazı düzenlemeleri de içermektedir. Ayrıca büyük ihalelerin daha küçük parçalara bölünerek finansal gücü daha az olan firmaların da ihalelere girmesinin sağlanması amaçlanmaktadır.
Ekonomik Performans
Son on yılda Sahra-altı Afrika’da en iyi ekonomik performans gösteren ülkelerin başında gelen Tanzanya’da başta sanayi ve hizmetler sektörlerinin katkılarıyla ekonomi yıllık yaklaşık % 6.3 oranında büyümüştür. Aynı dönemde tarım sektöründe büyüme daha yavaş olmuş ve ortlama % 4.2 olarak gerçekleşmiştir. Politik istikrar ve sağlam hükümet politikaları sayesinde doğrudan yabancı yatırımlar artış göstermiştir. Ayrıca döviz kurlarında kayda değer bir stabilite sağlanmıştır. Son yıllarda Tanzanya’daki enflasyon oranı Frank bölgesi dışındaki bölgenin en düşüğü olarak gerçekleşmiş, reformlar ekonomiyi dış şoklara karşı daha dayanıklı hale getirmiştir.
Tanzanya’da 2017 yılında reel GSYİH artış hızı % 6,8 olarak gerçekleşmiştir. GSYİH’nın, 2018 yılında % 7 ve 2019 yılında ise % 6,5 oranında artarak 64,4 milyar ABD Doları olması beklenmektedir. 2018 yılında satın alma gücü paritesine göre kişi başına düşen gelirin 3.196 ABD Doları olduğu hesaplanmaktadır.
Özellikle Asya’dan gelen talebe bağlı olarak emtia fiyatlarının süratle toparlanması, en önemli ihraç ürünlerinden birisi altın olan Tanzanya ekonomisi için yararlı olmuştur.
Önümüzdeki yıllarda Asya’da ABD ve AB’den daha yüksek bir büyüme olmasının Tanzanya’da turizm sektörüne önemli etkileri olması beklenmektedir. Turizm sektörü bu yüzyılın başından bu yana hızlı bir şekilde gelişmiş ve altın madenciliğinden sonra ülkenin en büyük ikinci döviz kaynağı olmuştur. Bununla birlikte turizm sektörü de global krizden etkilenmiş ve kriz gelen turist sayısının azalmasına yol açmıştır.
2014 yılından bu yana tek haneli rakamlarda seyreden enflasyon oranı, 2018 yılında düşüş trendine girerek % 3,5 olarak yılı tamamlamıştır. 2019 yılında ise enflasyon oranının 2018 yılına göre fazla değişiklik göstermeyerek % 3,6 oranında gerçekleşmesi beklenmektedir.
Ekonomide Geleceğe Yönelik Beklentiler
Tanzanya’da doğal gaz sektöründeki yatırımlar ve fiyat istikrarı ile özel tüketimin desteklenmesi sebepleriyle GSYİH’nın 2019 yılında % 6,5 oranında bir artış göstermesi beklenmektedir. Yabancı yatırımların, ticaretin, turizmin ve finansal hizmetlerin yükselişe geçmesi ile beraber 2019 ile 2023 yılları arasında ekonomide yıllık ortalama % 6 oranında bir büyüme beklenmektedir. Genel ekonomik büyümenin inşaat, madencilik ve hizmetler sektörlerinin desteğiyle gerçekleşeceği düşünülmektedir.
İnşaat sektöründeki büyümede özellikle karayollarında ve enerji sektörlerinde yardımlarla finanse edilen altyapı harcamaları ile büyük şehirlerdeki ticari ve konut amaçlı inşaat harcamalarının etkili olacağı düşünülmektedir. Yüksek fiyatlar ve üretim artışı sayesinde altın ihracatından sağlanan gelirlerin yükseleceği beklenmektedir. Ulaştırma ve telekominikasyon sektörlerindeki gelişmeler sayesinde hizmetler sektörünün büyümesi, bankacılık sektörünün kısmen de olsa global piyasalardan izole olmasının finans sektörünü olumlu yönde etkilemesi beklenmektedir. Diğer taraftan zayıf enerji ve ulaştırma altyapısı ekonomik büyümeyi frenleyebilecek faktörler olarak görülmektedir.
Bir önceki yıl son 10 yıldaki en yüksek seviyesine ulaşmış olan enflasyon oranı, 2014 yılında düşüş trendine girerek % 12,1 olarak yılı tamamlamıştır. 2015 yılında ise enflasyon oranının yeniden tek basamaklı sayılara düşerek % 6,1 olarak gerçekleşmesi beklenmektedir. Bununla beraber önümüzdeki 5 yıl içerisinde gerçekleşmesi beklenen kıtlık durumunda enflasyon oranlarında ciddi bir artış söz konusu olabilecektir.
2019 – 2023 yılları arasında, ihracatındaki beklenen kısıtlı artışa karşın Tanzanya’nın ithalatının 2019 yılında 8,3 milyar Dolar olarak gerçekleşmesi, 2023 yılında ise yaklaşık 10,4 milyar Dolara yükselmesi beklenmektedir. Bu çerçevede, Tanzanya’nın 2019-2023 döneminde cari açığının nominal olarak artacağı düşünülmekte olup, cari açığın milli gelire oranının ise yıllık ortalama % 4,3 civarında gerçekleşeceği hesaplanmaktadır.
