Genel Ekonomik Durum
Genel Ekonomik Durum
Ekonomik Yapı
Ürdün ekonomisi, sınırlı doğal kaynaklar, yüksek nüfus artışına bağlı işsizlik ve gelir dağılımı bozuklukları, dış yardımlara bağımlılık ve yüksek iç ve dış açıklar ile özetlenebilir. Ülkenin süreğen bütçe açıklarının azaltılması amacıyla uygulanan IMF destekli programlar, politik kaygılar nedeniyle tam olarak hayata geçirilememektedir.
Bölgesel istikrarsızlıkların hemen yanında konumlanmış olması ve komşu Suriye’de yaşanan iç karışıklıklar nedeniyle geçekleşen mülteci akını, Ürdün ekonomisini olumsuz etkileyen diğer bir önemli faktördür.
Önemli yerleşim bölgeleri daha çok ülkenin kuzeyinde ve orta kesimlerinde yoğunlaşmıştır. Ülkenin başlıca ticaret şehirlerinden olan Amman, turizm açısından önemli bölgelerdendir. Irbid’de ve Zarqa’da sanayi üretimi gelişmiş düzeydedir. Karak’ta ise madencilik, potaş ve fosfat işlenmektedir. Suriye sınırı yakınındaki Mafraq kenti ise imalat ve tarım merkezi olma yönünde gelişimini sürdürmektedir. Akabe şehri, sanayi ve turizm faaliyetleri nedeniyle her zaman yoğun bir liman olmakla birlikte; Akabe Sanayi Bölgesi’nin 1 Ocak 2001’de faaliyete geçişi Liman’ın yoğunluğunu ve bölgedeki emlak yatırımlarını daha da artırmıştır.
Diğer bölgelerin de kalkınması amacıyla yatırımcılar ve işadamları Amman’ın dışındaki bölgelerde iş yapmaya teşvik edilmektedir. Bu amaçla 2007 yılında Mafraq ve Irbid’de özel ekonomik bölgeler (SEZ) kurulmuştur. Ürdün’de yıllardır düşük gelirli iç piyasaya üretim yapan ve güvenilir ihraç pazarları bulmakta zorluk çeken imalatçılar, nitelikli sanayi bölgelerinin oluşturulması (QIZ-Qualifying Industrial Zones) ile (ABD’ye 2005 yılından bu yana gümrüksüz ihracat yapma imkanı sayesinde) ihraç ürünlerini de çeşitlendirmişlerdir.
Su, petrol ve doğal kaynakların yetersizliği, dış yardımlara bağımlılık, yoksulluk, işsizlik ve yüksek enflasyon Ürdün ekonomisinin başlıca yapısal sorunlarıdır. Devletin ekonomideki ağırlığının azaltılarak kamu-özel sektör işbirliğinin güçlendirilmesi amacı ile yürütülen özel sektöre dayalı büyüme hedefine rağmen, kamu sektörü hala GSYİH’ye en fazla katkı sağlayan sektördür.
Ekonomi Politikaları
Ürdün ekonomisinde 1988–1989 yıllarında yaşanan mali krizlerin ardından, makroekonomik istikrarın yeniden sağlanması amacıyla IMF işbirliği içerisinde çalışmaktadır.
Yürütülmekte olan Beş Yıllık Plan çerçevesinde ekonomik reformlar yapılması ve devletin 6,9 milyar JD ve özel sektörün 9,5 milyar JD katkı yapacağı projelerin gerçekleştirilmesi öngörülmektedir. IMF söz konusu projeler için 2016-19 yılları arasında toplam 723 milyon $ katkı sağlaması öngörülmektedir.
Geçmiş dönemlerde uygulanan liberalleşme politikaları sayesinde Ürdün ekonomisi rekabet gücü kazanmıştır. Gümrükler, vergilendirme, şirketler kanunu ve finansal piyasalar gibi alanlarda son yıllarda özel sektörün lehine yapılan değişiklikler ve fikri mülkiyet haklarının korunmasına ilişkin çıkarılan yasalar, özellikle bilgi teknolojileri, medikal, inşaat, turizm ve madencilik sektörlerinde yabancı yatırımcıların güveninin kazanılmasında etkili olmuş, yabancı yatırımların payı artmıştır. Ucuz ve eğitimli işgücü, kaliteli altyapı hizmetleri, 2000 yılında Dünya Ticaret Örgütü’ne üyelik, özelleştirme politikaları ve AB ve ABD ile imzalanan Ticaret Anlaşmaları Ürdün’ün Orta Doğu’nun en istikrarlı ekonomilerinden biri haline gelmesini sağlamıştır.
Ürdün’ün mali ve dış ticaret dengesi dış yardımlarla doğrudan ilişkilidir. , Dış destek aldığı ülkelerin başında gelen Körfez ülkelerinin petrol piyasasında yaşanan dalgalanmalara duyarlılığı ve son dönemde petrol fiyatlarının düşük seyretmesi, hem dış yardımları sınırlamış, hem de bu ülkelerde yaşayan Ürdün vatandaşlarının sağladığı döviz gelirlerinin azalmasına neden olmuştur.
2017 bütçesinde toplam 8,95 milyar JD gider ve 7,34 milyar JD gelir öngörülmektedir. Bu dönemde elde edilecek dış yardımlar ise 777 milyon JD olarak tahmin edilmektedir.
Ekonomik Performans
1990’lı yılların ikinci yarısında yavaşlayan ve 2000’li yıllarda ise toparlanma sürecine giren Ürdün ekonomisinde, özellikle bilgi teknolojileri sektöründe ve Nitelikli Sanayi Bölgelerinde büyüme daha fazla hissedilmiş; geleneksel ihraç pazarları olan Irak’a ve Körfez ülkelerine yapılan ihracatta da ivme kaydedilmiştir. 2000 yılında ekonomik büyüme % 4,2 olarak gerçekleşirken, küresel ekonomideki durgunluk ve 11 Eylül 2001 sonrası Körfez ülkelerine karşı oluşan olumsuz bakış açısı, turizm gelirlerini ve yabancı yatırımları da olumsuz etkilemiştir. Ne var ki, ihracattaki artışın etkisiyle söz konusu olumsuzluklar büyüme oranına yansımamış, ekonomide 2001 yılında % 5,3 reel büyüme kaydedilmiştir.
2003 yılının başında Irak’ın işgal edilmesi ile bir kez daha darbe alan Ürdün ekonomisi; ABD’nin Ürdün’den tekstil ithalatını artırması ve Irak bağlantılı ticaret yollarının yıl ortasında yeniden açılması sayesinde % 4,2’lik bir reel büyüme göstermiştir. Bu tarihten sonra ise Ürdün Irak’a komşu olma durumunu avantaja dönüştürebilmiş; ülkede güvenlik kaygısının yaşanmaması ve yabancılar için Irak’a geçiş kapısı olması sayesinde yabancı yatırımların da etkisiyle birçok sektörde (otelcilik, emlak, ulaşım vb) büyüme kaydedilmiştir.
2011 yılında bölgede yaşanan Arap Baharı’nın komşusu Suriye’de iç savaşa dönüşmesi, Ürdün’ü iki yönü etkilemiştir. Muhaliflere yönelik yardımlar için önemli bir geçiş noktası olan Ürdün, bundan fayda sağlasa da, Suriyeli mülteciler ve muhalifler arasında yer alan radikal İslamcı örgütler hem ekonomik hem de siyasal sorunlara neden olmuştur.
2012-2016 döneminde Ürdün ekonomisi önemli bir büyüme gerçekleştirmiş ve GSYMH 38,7 milyar $’a yükselmiştir. Ancak, gerçekleşen ekonomik büyüme yüksek nüfus artışı nedeniyle kişi başına milli gelirin artması için yeterli olmamaktadır. 2016 yılı itibariyle kişi başı milli gelir 12 bin $ olarak hesaplanmaktadır.
2015 yılında olduğu gibi, 2016 yılında da, fiyatlar azalmıştır. 2016 enflasyonu -%0,8 olup, 2017 yılında %2.3 olacağı tahmin edilmektedir.
Ekonomide Geleceğe Yönelik Beklentiler
2017-2018 yıllarında bölgede ve Ürdün’de önemli bir değişiklik beklenmeyip, mevcut politik ve ekonomik kırılganlıkların devam etmesi beklenmektedir. Ürdün’ün hassas durumu göz önüne alındığında radikal yapısal dönüşüm olmayacağı, ancak, komşusu ve önemli pazarı konumundaki Irak ve Suriye’deki karışıklıkların az da olsa yatışması ile Ürdünlü firmaların bu pazarlara erişiminde iyileşme olması ve bu durumun ekonomide iyileşmeye neden olması beklenmektedir.
IMF tahminlerine göre Ürdün ekonomisinin 2017 yılında %2,3, 2018 yılında ise %2,5 büyümesi beklenmektedir.
Önemli yerleşim bölgeleri daha çok ülkenin kuzeyinde ve orta kesimlerinde yoğunlaşmıştır. Ülkenin başlıca ticaret şehirlerinden olan Amman, turizm açısından önemli bölgelerdendir. Irbid’de ve Zarqa’da sanayi üretimi gelişmiş düzeydedir. Karak’ta ise madencilik, potaş ve fosfat işlenmektedir. Suriye sınırı yakınındaki Mafraq kenti ise imalat ve tarım merkezi olma yönünde gelişimini sürdürmektedir. Akabe şehri, sanayi ve turizm faaliyetleri nedeniyle her zaman yoğun bir liman olmakla birlikte; Akabe Sanayi Bölgesi’nin 1 Ocak 2001’de faaliyete geçişi Liman’ın yoğunluğunu ve bölgedeki emlak yatırımlarını daha da artırmıştır.
Diğer bölgelerin de kalkınması amacıyla yatırımcılar ve işadamları Amman’ın dışındaki bölgelerde iş yapmaya teşvik edilmektedir. Bu amaçla 2007 yılında Mafraq ve Irbid’de özel ekonomik bölgeler (SEZ) kurulmuştur. Ürdün’de yıllardır düşük gelirli iç piyasaya üretim yapan ve güvenilir ihraç pazarları bulmakta zorluk çeken imalatçılar, nitelikli sanayi bölgelerinin oluşturulması (QIZ-Qualifying Industrial Zones) ile (ABD’ye 2005 yılından bu yana gümrüksüz ihracat yapma imkanı sayesinde) ihraç ürünlerini de çeşitlendirmişlerdir.
Su, petrol ve doğal kaynakların yetersizliği, dış yardımlara bağımlılık, yoksulluk, işsizlik ve yüksek enflasyon Ürdün ekonomisinin başlıca yapısal sorunlarıdır. Devletin ekonomideki ağırlığının azaltılarak kamu-özel sektör işbirliğinin güçlendirilmesi amacı ile yürütülen özel sektöre dayalı büyüme hedefine rağmen, kamu sektörü hala GSYİH’ye en fazla katkı sağlayan sektördür.
