Firmalar - Zambia

Genel Bilgiler

TEMEL SOSYAL VE EKONOMİK GÖSTERGELER

Temel Sosyal Göstergeler

Kaynak: IMF

Temel Ekonomik Göstergeler

Kaynak: IMF, Ekim 2019


 

Üyesi Olduğu Uluslararası Kuruluşlar

DTÖ (Dünya Ticaret Örgütü), Birleşmiş Milletler (BM), Afrika Birliği Teşkilatı, İngiliz Milletler Topluluğu, COMESA (Güney Afrika Ortak Pazarı), SADC (Güney Afrika Kalkınma Topluluğu).

Ülke, “Tripartite Serbest Ticaret Anlaşması”nı da imzalamış olup, bahsekonu anlaşma kapsamında SADC, COMESA ile EAC (Doğu Afrika Ortaklığı) kapsamında bölge ticaretinin serbestleştirilmesine ilişkin olarak hâlihazırda elde edilmiş kazanımların ilerletilmesi ve nihayetinde mal ve hizmet bakımından tek bir pazar oluşturulması hedeflenmektedir.

COMESA Genel Sekreterliği, Zambiya’nın başkenti Lusaka’da bulunmaktadır.

Faydalı linkler:

http://www.comesa.int/

http://www.comesa.int/comesa-members-states/

http://comesabusinesscouncil.org/

http://www.sadc.int/member-states/zambia/

http://www.commonwealthofnations.org/country/zambia/

GENEL BİLGİLER

Coğrafi Konum

Zambiya, Zambiya Sahraaltı Afrika’sında denize kıyısı bulunmayan bir ülkedir. Afrika’nın güney bölgesinde yer alan Zambiya’nın komşu olduğu ülkeler; kuzeyde Demokratik Kongo Cumhuriyeti; kuzeydoğuda Tanzanya, doğuda Malavi, güneydoğuda Mozambik; güneyde Zimbabwe, güneybatıda Botsvana ve Namibya, batıda Angola’dır.

Bkz. http://www.zambiatourism.com/map

Zambiya, bu ülkeler arasındaki ulaşım yolları bakımından önemli transit konuma sahiptir.

Siyasi ve İdari Yapı

Siyasi Tarih ve Gelişim

Zambiya tarihinde önemli bir kişi olan Cecil John Rhodes, 1888’de ülkedeki mahalli şeflerle madenler üzerine anlaşmalar imzalamıştır. Ardından, bölgeyi keşif ve geliştirme için İngiltere Hükümetinin imtiyaz tanıdığı İngiliz Güney Afrika Şirketini kurmuştur. İngiliz Hükümeti, bu şirkete ülke üzerinde tam ekonomik ve siyasi kontrol imkânı tanımıştır. Nitekim 1924 yılına kadar ülkeyi yöneten esasen bu şirket olmuştur. 1924’te ise İngiliz Hükûmeti kontrolü üzerine alarak, Kuzey Rodezya Himaye Devletini kurmuştur.

Kuzey Rodezya (şimdiki Zambiya), Güney Rodezya (şimdiki Rodezya) ve Nyasaland (şimdiki Malavi), 1953 yılında “Rodezya ve Nyasaland Federasyonu”nu kurmuştur. Ancak yerel halkın çoğunluğu, yönetimin beyaz nüfusun elinde olması nedeniyle muhalefet etmiştir. Kuzey Rodezya (şimdiki Zambiya), Nyasaland Federasyonundan 1962 yılında ayrılmıştır. Nitekim 31 Aralık 1963 tarihinde ise Federasyon dağılmıştır.

1964 Ocak tarihinde Kuzey Rodezya’da iç bağımsızlık tanıyan bir anayasa uyarınca seçimler yapılmıştır. 24 Ekim 1964 tarihinde ülke, “Zambiya” ismini alarak bağımsızlığını kazanmıştır.

Bağımsızlığını kazanmasından sonra devlet başkanı olan Kenneth Kaunda 1991’de yapılan başkanlık ve parlamento seçimlerini kaybedinceye kadar bu görevine devam etmiştir. 1991 yılında düzenlenen ilk çok partili seçimleri kazanan Frederick Chiluba bir sonraki devlet başkanı olmuştur. Sırasıyla, Levy Mwanawasa, Michael Sata sonraki devlet başkanları olmuştur.

Zambiya, genel olarak, İngiltere’den ayrılarak bağımsızlığını kazandığı 1964 yılından bu yana, demokratik yönetimler tarafından kesintisiz yönetilmiştir. Ülke, dengeli, huzurlu ve barışçıl sosyal yapısıyla dikkati çekmektedir.

Faydalı link (İngilizce): http://www.bbc.com/news/world-africa-14113084 (Zambia Profile - Timeline)

İdari Yapı:

Merkezi Yönetim:

Zambiya Cumhuriyeti, çok partili siyasi hayata sahip olup, tek parlamentolu Başkanlık sistemiyle yönetilmektedir. Zambiya Başkanı, devletin, ordunun ve yürütmenin başındadır. Devlet başkanı, anayasaya göre 5 yılda bir doğrudan halk tarafından seçilmektedir. Devlet başkanı (ve diğer seçilmişler), en fazla iki 5-yıllık-dönem görev yapabilmektedir.

Yürütme; başkan, başkan yardımcısı ve bakanlar kurulundan oluşmaktadır. Başkan, başkan yardımcısını ve bakanları seçilmişler arasından atamaktadır. Başkan yardımcısı ve bakanların görevi, başkana politika önerilerinde bulunmaktır. Bakanlar, aynı zamanda Parlamentoya karşı sorumludur. Başkan, Parlamentoyu feshedip, genel seçim ilan edebilmektedir.

Yasama; Başkan ve Parlamentodan oluşmaktadır. Parlamento üyeleri, 5 (beş) yılda bir seçilmektedir. Parlamentoda, 2018 yılı itibariyle, 166 üye bulunmaktadır. Parlamentonun 8 üyesi, devlet başkanı tarafından doğrudan atanmıştır. Parlamentodan geçen taslakların (Bill) yasalaşması (Law) için Başkan tarafından onaylanıp imzalanması gerekmektedir. Yasaların uygulanması, “Statutory Instruments” isimli ilave hukuki düzenlemeler aracılığıyla netleştirilmektedir.

Mahkemeler, yürütmeden bağımsızdır. Ancak yüksek mahkeme hâkimleri (Chief Justice, Supreme Court, High Court Judges), yargı komisyonunun tavsiyesi üzerine Başkan tarafından atanmaktadır. Mahkemeler, Federal Mahkeme (Supreme Court), Yüksek Mahkeme (High Court), Bölge Mahkemeleri (Magistrate Courts), Yerel Mahkemeler ve Ticaret Mahkemeleri vb. olarak sınıflandırılmaktadır. Hukuk sistemi, daha çok İngiliz hukukuna dayanmakta olup, ulusal ve geleneksel hukuk da önemlidir.

Yerel Yönetim:

Ülke, 9 eyalete (vilayete) ayrılmıştır. Her vilayet, merkezi hükümet tarafından atanan bir Bakan (Bkz. http://www.parliament.gov.zm/ministers/provincial) tarafından idare edilmektedir. Vilayet Bakanlıkları, Yerel Yönetim Bakanlığı (Ministry of Local Government) ile koordinasyon halindedir. Vilayetler kapsamında toplam 72 yerel idare veya konsey yer almaktadır. (Başkent) Lusaka Şehir Konseyi, dört konseyden biridir. Ülkede, 12 adet Belediye Konseyi (Municipal Councils) ve 56 Belde Konseyi (District Council) bulunmaktadır. Belde Konseyleri, nispeten daha küçük ve kırsal kökenli otoritelerden oluşmaktadır.

Konseyler; ilgili beldelerden seçilmiş Parlamenterler ve Konsey üyeleri dâhil tüm seçilmişlerden ve bölgedeki yerel liderlerin (chiefs) atadığı iki temsilciden oluşmaktadır. Yerel idarelerde belediye başkanı (mayor) / başkan yardımcısı (deputy mayor) kadar belde kâtibi (town clerk) veya belde genel sekreteri (district secretary) de önemli pozisyonlardır.

Faydalı link: https://www.lgazambia.org.zm (The Local Government Association of Zambia)

Nüfus ve İşgücü Yapısı

Zambiyalıların çoğu, Bantu kabilelerine mensuptur. Bantular, M.S. 1200 yıllarında Kongo havzasından göç etmiştir. Zambiya’da bugün itibariyle 9 büyük etnik grup (Bemba, Tonga, Çeva, Lozi, Nsenga, Tumbuka, Ngoni, Lala ve Kaonde) ve 70’den fazla kabile vardır. Güneybatıda Barotseler (Barotseland), kuzeyde Bembalar, doğuda Çeva ve güneyde Tonga önemli etnik gruplardır.

Zambiya nüfusunun çoğu kırsal kesimde yaşamaktadır. Ancak şehirlerde nüfus yoğunluğu fazladır. Nüfus yoğunluğunun en fazla olduğu şehir ise başkent Lusaka’dır.

Zambiya’da yerleşik Avrupa kökenli nüfusun çoğu (toplam nüfusun % 1,5 civarında) şehirlerde veya şehirlere yakın verimli tarımsal arazilerde ikamet etmektedir.

Ekonomideki en önemli sorunlardan biri, yüksek işsizlik oranıdır. Ülkede okur-yazarlık oranı makul düzeylerdedir. Kalifiye işgücüne erişim konusunda sıkıntılar gözlenebilmektedir. Kalifiye iş gücü sorununun temelinde eğitim kalitesi düzeyi yatmaktadır.