Pazar ile İlgili Bilgiler
Genel Görünüm: Çad küçük bir ekonomidir. Ancak petrol geliri dolayısıyla, küçük ve orta boy firmalar için potansiyel pazar görünümündedir. Çad pazarında Hindistan ve Çin ürünlerinin hakimiyeti sözkonusudur. Özellikle petrol üretilmeye başlanmasıyla diğer ülkelerin de Çad’a olan ilgileri gittikçe artış göstermektedir. Petrol, madencilik ve tarım ekonominin önemli sektörlerdir. Madencilik sektörü (petrol, altın) gelecek vadetmektedir. Tarım ve hayvancılık faaliyeti genelde halkın kendi ihtiyacını karşılayacak kadardır. Çad’da, özellikle gıda sanayinde ortak yatırım yapma imkanları üzerinde durulması önem taşımaktadır. Çad’da dış yardımlar ve petrol gelirleri sayesinde altyapı yatırımlarında müteahhitlik firmaları için fırsatlar doğabileceği düşünülmektedir. Finansmanın sağlanması halinde, altyapı yatırımları (içme suyu, kanalizasyon, su arıtma, otoyol, petrol boru hatları, elektrik üretim santralleri ve dağıtım hatları) ciddi ihtiyaçtır. Sektörlerin 2018 yılına ait GSYİH içindeki payı; tarımın %44,8 ve sanayinin (inşaat dahil) %14,2 olmuştur. (Dünya Bankası) Çad'da üretim maliyetleri; üretim standartlarının olmaması, kalifiye eleman sıkıntısı, altyapı eksiklikleri ve diğer istikrarsızlıklar nedeniyle oldukça yüksektir. Çad'da üretilebilecek birçok ürün bu olumsuzluklar nedeniyle dışarıdan ithal edilmek zorunda kalmakta ve bu durum sanayinin gelişmesini de engellemektedir. 7 Petrol: Çad 2003 yılında petrol üreticisi haline gelmiştir. Petrol rezervlerinin çoğu güney bölgesindedir. Güneyde Doba bölgesi en önemli petrol sahasıdır. Mangara ve Badila diğer petrol sahalarıdır. Sektörde, Total, Exxonmobil, Petronas ve Chevron firması ile Çin CNPC şirketi aktiftir. 2017 yılı itibarıyla Çad’ın tespit edilmiş petrol rezervi yaklaşık 1,5 milyar varil, petrol üretimi 120bin varil/gün seviyesindedir. Üretimin tamamına yakınını ihraç edilmektedir. İç tüketimi 2.200 varil/gündür. Yeni sahaların işlenmesi suretiyle petrol üretiminin artırılmasına yönelik çalışmalar sözkonusudur. Başkentin kuzeyinde Çin tarafından yapılmış Djermaya rafinerisi (20binvaril/gün işleme) bulunmaktadır. Petrol ihracatı, Kamerun’a uzanan (1.074 km) boru hattı üzerinden Atlantik kıyılarına ulaşmaktadır. Projeye Dünya Bankası da katkıda bulunmuştur. Dünya Bankası katkısı karşılığında petrol gelirlerinin büyük bir kısmının sağlık ve eğitime harcanması koşulunu getirmiştir. Çin’in Çad petrolünü Sudan üzerinden inşa edeceği boru hattı kanalıyla ithal etme planı bulunmaktadır. Bölgedeki olumsuz altyapı ve güvenlik koşulları planın gerçekleştirilmesine imkan vermemekteir. Petrol ihracatında en büyük alıcıları ABD, Hindistan ve Çin’dir. Maden & Mineraller: Çad maden kaynakları (altın, elmas, gümüş, demir, boxit, uranyum, kaolin) yönünden de zengin bir ülkedir. Sadece kaolin yatakları ticari olarak kullanılmaktadır. Altın, boksit, kalay, titanyum ve demir cevheri keşfedilmiş ancak henüz kullanılmamaktadır. (www.iaea.org/OurWork/ST/NE/NEFW/documents/RawMaterials/RTC-Ghana-2010/10.Chad.pdf) Tarım ve Hayvancılık: Petrol haricinde ülke ekonomisindeki en önemli sektör tarım ve hayvancılıktır. Halkın çoğunluğunun en önemli geçim kaynağıdır. Ancak, iklim ve coğrafi koşullar tarımsal üretimi olumsuz etkilemektedir. Üretimi yapılan başlıca ürünler pamuk, buğday, mısır ve susamdır. Ayrıca, hurma, fıstık ve pirinç üretilen diğer ürünlerdir. Pamuk ve susam tohumu (ve akasya ağacından elde edilen arap zamkı) ihraç edilen sektörel ürünlerdir. Diğer ürünlerin üretimi daha ziyade halkın kendi tüketimine yöneliktir. Tarıma elverişli toprakların toplam yüzölçüme oranı yaklaşık %40’dır. Ancak, ekilebilir toprakların payı %4’tür. Kara yüzölçümünün yaklaşık %4’ü ormandır. Kuzey bölgesi Sahra Çölüdür. (Dünya Bankası-2016) Tarım (ve gıda) sektörleri, yatırım potansiyeli bulunan sektörler olarak değerlendirilmektedir. Bu çerçevede, gıda işleme ve ambalaj tesisleri kurulumu yatırım açısından araştırılabilecek faaliyetlerdir. Başta pamuk üretimi olmak üzere, sektör verimliliğin artırılmasına yönelik (tohum, gübre, sulama konularında) yabancı yatırıma ve teknik desteğe ihtiyaç duyulmaktadır. 8 Hayvancılık çöl ve stepte en önemli faaliyettir. Sığır, keçi ve koyun ile deve beslenmektedir. Çad Gölünün kuzeydoğusunda bulunan Kanem bölgesinde su sığırları yetiştirilmektedir. Ayrıca Göl ve nehirlerinde balık da tutulmaktadır. Hayvan derileri komşu ülkelere ihraç edilmektedir. Çad Gölü, ülke sınırları içinde yer alan en önemli su kaynağıdır. Gölün güneyinde, Şari Nehrinin havzası bulunmaktadır. Bu havza sık bir orman halindedir. Göl suyu, çok az tuzludur. Gölün kıyısındaki çöküntülerde biriken tuz, kıyılarda oturanlar tarafından işlenilmekte ve ihracata da konu olabilmektedir. Bankacılık/Finans: Çad bankacılık sektörü küçük ve hizmetleri sınırlıdır. Sektör diğer bölge ülkelerine göre zayıf olmakla birlikte, finansal hizmetleri arasında akreditif ve döviz işlemleri bulunmaktadır. Yoksul ülke konumundaki Çad’ın bankacılık sektörü, bölgesel merkez bankası olan BEAC (Orta Afrika Devletleri Bankası-https://www.beac.int-) tarafından düzenlenmektedir. Bölgesel Merkez Bankasının (BAEC) merkez ofisi Kamerun’dadır. 2016 yılında Çad’da faaliyet gösteren ticaret bankası sayısı dokuzdur. Çad ekonomisi, nakit ödemenin geçerli olduğu bir piyasadır. Bankacılık sistemi zayıf olduğundan çek ve kredi kartı iç piyasada kullanılmamaktadır. Çad, CEMAC üyesi ülkelerle aynı para birimini (CFA Franc-XAF-) kullanmaktadır. CFAFr, Fransa Hazinesi’nin de garantisiyle, Avro karşısında 655.957 kur değeri üzerinden sabitlenmiştir. Öte yandan, Avro ve Dolar arasındaki kur değişimine göre, CFA-fr’nin Dolar karşısındaki değeri de değişebilmektedir. Yurtdışından Çad’a döviz havalesinde bir sınırlama bulunmamaktadır. Ancak, Çad’dan diğer ülkelere gerçek şahıslar (kişiler) tarafından 1.000 Doları aşan havale için paranın kaynağı ve havale amacı bankalarca sorulmaktadır. Aynı şekilde şirketler tarafından 800bin Doları aşan tutardaki transferler için de kaynağı ve amacı sorulmakta ve ayrıca CEMA bünyesindeki “Orta Afrika Bankaları Komisyonu (COBAC)” izni gerekmektedir. Öte yandan, Çad Merkez Bankası, zorunlu durumlarda yurtdışına döviz transferlerine sınırlamalar getirebilmektedir. Bankacılık ve ödemelerle (para transferinde) güçlükler ve gecikmeler yaşanabilmektedir. Elektrik Üretimi: Ülke nüfusunun yaklaşık %11’i elektrik kullanabilmektedir. Kent nüfusunun %39’u, kırsal halkın ise %2,5’i elektrik kullanmaktadır. (Dünya Bankası-2018) Elektrik üretim santralleri fuel-oil ve petrol ile çalışmaktadır. Kurulu elektrik üretim kapasitesi 86MW olup, ağırlıklı olarak başkent Encemine’nin kullanımına sunulmaktadır. Ancak, Başkentin elektrik ihtiyacı 93MW’dır. Az miktarda üretilen elektriğin %23’ü rafinerilerde (20MW) tüketilmektedir. Güneş ve rüzgâr enerjisinden elektrik üretim projeleri hükümetin gündemindedir. (EIU) Turizm: Diğer birçok Afrika ülkesinde olduğu gibi Çad’da da turistik konaklamada yetersizlikler sözkonusudur. Başkent dahil ülke genelinde yabancıların konaklamalarında sıkıntılar yaşanmaktadır. Çad’da otel açıp işletme hususundaki imkanların araştırılmasında da fayda görülmektedir. 2017 yılında ülkeye gelen yabancı turist sayısı 87 bin kişi olmuştur. (DB)
