Pazar ile İlgili Bilgiler
Pazar ile İlgili Bilgiler
Fikri, Sınai Mülkiyet Hakları
İrlanda’nın ticari marka, patent, dizayn, telif hakları konusundaki uygulamaları (tanımlar, türler, başvuru prosedürü, ücretler, vb.) ile ilgili olarak her türlü ve ayrıntılı bilgi temin etmek için: “İrlanda Patent Ofisi” (https://www.patentsoffice.ie/en/) ne başvurulabilir.
Dünyanın en büyük yazılım ihracatçısı olarak İrlanda, yazılımın korunması ve lisans konusuna özel bir önem vermektedir. Yazılımlar, telif hakları yasası ve belirli bir ölçüde de patent yasası tarafından korunmaktadır. İrlanda yasaları uyarınca, bilgisayar programları yazılı eser olarak sınıflandırılmaktadır. Veri bankalarına telif hakları tanınmakta ve/veya İrlanda yasalarında öngörülen diğer şekillerde korunmaktadır. Aksi öngörülmediği sürece, telif haklarının orijinal çalışma ile bağlantılı olduğu varsayılmaktadır.
Patent
İrlanda’da kaydı yapılabilecek patentler, uzun dönemli ve kısa dönemli olmak üzere temelde iki grupta toplanmaktadır. Uzun dönemli patent 20 yıl süreli olup daha kolay korunabilmektedir. Bazı ilaçlar için “Ek Koruma Sertifikası” adı altında 5 yıl daha koruma sağlanabilmektedir. Kısa dönemli patent ise 10 yıl süreli verilmekte olup verilmesi daha kısa sürse de yürürlüğe konulması bakımından daha zor hükümler içermektedir. Patent başvurusu yapan kişinin İrlanda vatandaşı veya İrlanda’da yerleşik olması zorunluluğu bulunmamaktadır.
Bolar Hükmü: İrlanda Hukuku’na aktarılan yeni ve ABD’nin Bolar Hükmü’ne benzer bir hüküm olup, ana ilaçla ilgili olarak verilmiş olan patentin geçerli olduğu süre içerisinde, AB’deki jenerik firmaların, yeni jenerik ilaçların bulunması ve geliştirilmesi için araştırmalar yürütmesi imkanı tanımaktadır. Jenerik firmalar, ana ilacın piyasaya sürülmesi onayını takip eden 8 sene boyunca, jenerik ilacın piyasa onayı için başvuruda bulunma sahip olamayacaklardır.
Ticari Markalar
İrlanda Patent Ofisi’ne ve İspanya’daki AB Ticaret Markaları Ofisi’ne tescil ettirilebilmektedir. Uluslararası ticari markalar aynı zamanda Madrid Protokolü’ne tabi olarak da alınabilmektedir. İrlanda Patent Ofisi’nden marka alınması daha düşük bir maliyet yaratmaktadır ve yenilenmediği sürece 10 yıl geçerli olmaktadır. AB ticaret markası da benzer şekilde 10 yıl geçerli olup tüm AB üyesi ülkelerde geçerli olmaktadır.
Ambalaj, Paketleme ve Etiketleme
Tehlikeli maddelerin ambalajı/etiketi üzerinde imalatçının, imalatçının AB üyesi olmayan bir ülke olması durumunda AB’ndeki ithalatçı firmanın, distribütörün detaylarının bulunması gerekmektedir. Ek olarak, maddenin sınıflandırmasına (yanıcı, zehirli, zararlı, çevreye zararlı, vb.) ve özelliğin derecesine (yanıcı, çok yanıcı, son derece yanıcı, vb.) ilişkin bilginin de belirtilmesi gerekmektedir.
Tehlikeli maddelerin piyasaya sunulabilmesi için, paketin, malzeme ve dizayn bakımından, içeriği maddenin sızıntı ve kaçak yapmasını engelleyecek nitelikte olması; içeriği maddeyle tepkimeye girerek bozulmaması; normal nakliye işlemleri sırasında özelliğini kaybetmemesi (gevşememesi, açılmaması, vb.); kamuya satılan ve “çok zehirli”, “zehirli” veya “aşındırıcı” ibaresi taşıyan maddelerin ambalaj kapaklarının çocukların kolayca açamayacağı nitelikte olması; gerek bu özellikleri taşıyan, gerekse “yanıcı”, “son derece yanıcı”, “zararlı” ibarelerini taşıyan maddelerin bu özelliklerinin
-görme özürlüler bakımından- dokunma ile anlaşılacak nitelikte olması gerekmektedir.
Tehlikeli maddenin piyasaya sunulması sırasında, bir güvenlik bilgileri belgesi (safety data sheet) hazırlanması talep edilmektedir.
Ayrıca, paket malzemelerinde içerilecek çevreye ve sağlığa zararlı malzeme içeriğinin (metal, plastik, vb. oranı) asgari düzeyde tutulması öngörülmektedir. Gıda paketleri itibariyle, gıda ile doğrudan temasta, gıdanın niteliğini bozmayacak ve gıda maddesi ile tepkimeye girmeyecek ambalaj kalitesi ve niteliği aranmaktadır.
Ahşap ambalajlarda ISPM 15 (ısıl işlem) şartı aranmaktadır.
Etiketleme
Genel Kurallar
Etiketin amacı bilgi vermek olduğundan, etiketlerin okunaklı olması beklenmektedir. AB üyesi ülkedeki imalatçı veya yetkili acentanın etiket bilgilerinin doğru ve gerçeğe uygun olması ve etiketlerin temini yönünde yükümlülükleri bulunmaktadır.
Gıda haricindeki ürünlerin etiketinde menşe ülke belirtilmesi zorunluluğu bulunmamaktadır. Tekstil ürünlerinin etiketi, ürünün beden büyüklüğü ve imal edildiği malzeme hakkında bilgi içermek durumundadır. Ancak bunun haricinde yer alacak bilgiler isteğe bağlı olarak belirtilmektedir. Yıkama ve saklama koşullarıyla ilgili bilgi verilmesi konusunda dahi yasal bir zorunluluk bulunmamakta, bununla birlikte bu tür bilgilerin yer alması halinde doğru bilgi verilmesi şartı aranmaktadır. Tekstil ürünlerinin imalatında kullanılan malzemenin belirtilmesi gereklidir. Bu zorunluluk, tamamı (kıyafet, ev tekstili, vb.) veya en az % 80’i (mobilya, şemsiye, yer döşemesinde kullanılan eşyalar, eldiven, vb.) kumaş olan eşyaların etiketleri bakımından geçerlidir.
Ayakkabı etiketlerinde de malzemenin belirtilmesi zorunluluğu bulunmaktadır. Ayakkabının dış yüzeyi, iç yüzeyi ve tabanının en az % 80’inin imalinde kullanılan malzemeye ait bilgi verilmesi gerekmektedir. Bu bilginin, konuyla ilgili kabul edilen uluslararası işaretler şeklinde verilmesi şartı bulunmaktadır. Eğer tek bir malzeme tek başına % 80’lik bir oran teşkil etmiyorsa, iki ana malzemenin etikette belirtilmesi talep edilmektedir.
Yukarıda da belirtildiği üzere, az sayıda istisna haricinde, ithal üründe menşe ülkenin etikette belirtilmesi zorunluluğu bulunmamaktadır. Bazı gıda ürünleri, tüketicinin yanılmasına yol açma ihtimali olduğu durumlarda, menşeine dair bilgileri içermelidir. Bu ürünlere ilişkin bilgiler, İrlandalı ithalatçı firmalardan temin edilebilir. İrlanda piyasasıyla ithal, ihraç veya transit geçiş şeklinde temas edecek olan ve İrlanda ürünü olmayan malların üzerinde, İrlanda üretimi veya İrlanda menşeli olduğunu akla getirecek işaretlerin bulunması yasaktır. Sahte veya yanlış yönlendirici markalar, ürün tanımlamaları ve diğer yanıltıcı işaret ve bilgiler de benzer şekilde yasaktır.
Deniz yoluyla gelen paketlerin işaretlenmesine ilişkin özel bir düzenleme bulunmamaktadır. Ancak, normal koşullarda, deniz yoluyla sevkedilecek paketlerde, konsinye numarası ve sevkiyat numarası açıkça belirtilmelidir. Paketin içeriğinin bu referanslara gerek olmaksızın açıkça anlaşılabileceği durumlarda bu uygulamaya gerek bulunmamaktadır.
Ambalajlı gıdaların, İrlanda pazarına sunulabilmesi için, ambalaj konusundaki şartların sağlanması gerekmektedir. Etiketin üzerinde, tüketicinin ürün hakkında yeterli derecede bilgi sahibi olmasını sağlayacak ayrıntıda bilginin, İngilizce olarak mutlaka belirtilmesi gerekmektedir. Ürünün tamamıyla iyi ve kullanılabilir olduğu durumlarda, “son satış tarihi”nden sonra da satışının yapılması İrlanda’da kanunsuz bir işlem olarak değerlendirilmemektedir. Pek çok gıda maddesi, etiket üzerinde sadece ürünün türüne ait bildirimde bulunulmasını gerektirmektedir. Bu tür ürünler, ekmek ve sebze gibi paketlenmemiş ürünleri veya satıcı tarafından kendi tesislerinde paketlenmiş ürünleri kapsamaktadır.
“Genetik Olarak Değiştirilmiş Organizmalar”ın etiketlenmesi konusunda AB tarafından hazırlanmış olan mevzuat hükümleri İrlanda’da da geçerlidir.
Öte yandan, tehlikeli maddelerin etiketlerinde malın ticari ismi, maddenin açık ve tanınan ismi, ürünü piyasaya sunmaktan sorumlu firmanın -telefon numarası dahil- temas bilgileri, tehlike sembolü (sarı-turuncu zemin üzerine siyah mürekkeple basılacaktır), ürünün içeriğinde yer alan maddenin kullanımından kaynaklanan riskleri belirten standart bilgi, güvenlik önlemleri yer almalıdır. Etiketin paketten çıkmayacak nitelikte olması, üzerindeki yazıların silinmeyecek/çıkmayacak bir mürekkeple basılması şarttır.
Önceden Paketlenmiş Gıda Maddelerinin Etiketlenmesi
Etiketlemenin temel fonksiyonu, tüketiciyi önceden paketlenmiş mal hakkında bilgilendirmektir. Temel kural da, tüketicinin yanlış yönlendirilmemesini sağlamaktır. Ayrıntılı etiket bilgileri tüketiciyi ürünün besin değerleri ve gıda maddesinin karakteristik özellikleri konusunda eğitici bilgi içermekte ve daha bilinçli bir seçim yapabilmelerini sağlamaktadır. Gıda maddelerinin etiketlenmesi, paketlenmesi ve tanıtımının yapılmasıyla ilgili olarak, biri AB düzeyinde, diğeri de ulusal düzeyde olmak üzere iki ana grup mevzuat bulunmaktadır.
Etiket üzerindeki bilgi açık ve anlaşılır olmalı ve esasa ilişkin olarak tüketiciyi yanlış yönlendirmemelidir. Ek olarak, herhangi bir gıda maddesinin herhangi bir hastalığı önleyici veya tedavi edici özelliğine veya bu tür hususiyetlere atıfta bulunmamalıdır.
Etiket üzerinde yer alan bilgi kolay anlaşılır olmalı, çıkmayan bir mürekkeple yazılmalı, kolayca görülebilir olmalı ve üstüne başka bir kapatıcı madde gelmemelidir. İrlanda’da piyasaya sürülecek gıda maddelerinin etiketi İngilizce olmak durumundadır. Hem İngilizce, hem de İrlandaca etiket bulunması da mümkün olmakla birlikte, sadece İrlandaca etiket bulunması yeterli değildir.
Zorunluluk Arz Eden Kurallar
Aşağıda belirtilen bilgilerin önceden paketlenmiş gıda maddesinin paketi ve bunun üzerindeki etiket veya pakete ilişik etiket üzerinde yer alması zorunludur:
1) Ürünün Satıldığı İsim: Alıcının ürünün gerçek yapısı hakkında bilgilendirilmesini teminen ürün isminin belirtilmesi zorunludur. Belirli özellikleri taşıyan bazı ürünlerin, ilgili mevzuattan kaynaklanan yasal isimleri bulunmaktadır. Örneğin, “sütlü çikolata” tanımında yer alan bir ürünün spesifik bir muhtevasının olması gerekmektedir (En az % 25 kuru kakao özütü içermesi, vb.). Pek çok ürün, tüketici tarafından bilinen isimleri ile satışa sürülmekte, ayrıca tanımlama yapılmasına gerek bulunmamaktadır (Örneğin, spagetti, pizza, müsli, vb.). Bazı durumlarda karışıklığı önlemek ve ürünü diğer ürünlerden ayırdedebilmek için, ürünün yapısı hakkında tanımlayıcı açıklamalar yapmak gerekebilmektedir. Ürünün yasal veya piyasa ismine ek olarak marka isminin, satış isminin, takma isimlerin veya ticari markanın kullanılması yasaktır. Ürünün geçmiş olduğu fiziksel işlemin ürün ismiyle birlikte kullanılması zorunludur (Örneğin, toz halinde, derin dondurulmuş, kızartılmış, konsantre, tütsülenmiş, vb.)
2) İçerik Bilgisi: Çoğu durumda ürünün imalatında kullanılan tüm girdilerin, ağırlık sırasına göre belirtilmesi gerekmektedir. Liste, içerilen malzemenin adı ile başlamalıdır. Örneğin gluten içeren bir kaynaktan üretilen “nişasta”nın veya modifiye nişastanın kullanıldığı ürünlerde, nişastanın kaynağı (buğday, yulaf, arpa, çavdar) ile birlikte belirtilmelidir: Buğday nişastası, vb. Bu tür bilgiler, bazı sağlık sorunları olan tüketicilere yardımcı olma amacını taşımaktadır.
İçeriğinde hazırlanmış et veya sosis türünden et barındıran ürünler bakımından, etin kaynağı olan hayvanın türü belirtilmek durumundadır (sığır eti, kuzu eti, vb.). Ayrıca, içerikte kullanılan et veya et ürününün, AB’nin ilgili mevzuatlarına da uygun olması gerekmektedir.
Nihai üründe teknolojik amaçla kullanılan katkı maddelerinin, ürün içeriği listesinde “katkı maddeleri” başlığı altında, “koruyucu” veya “renklendirici” gibi başlıklar altında sınıflandırılarak, açık adı veya “E” numarası ile listelenmesi gerekmektedir. Örneğin sosis yapımında kullanılan sülfür dioksit maddesinin aynı isimle veya E220 olarak listelenmesi gerekmektedir. Bu bilgi, tüketicilerin belirli grup katkı maddelerinin gıda maddesinde kullanılıp kullanılmadığı hakkında bilgi sahibi olmasını sağlayacaktır.
Kinin ve kafein, meşrubat gibi bazı gıda maddelerinde tatlandırıcı veya girdi olarak kullanılabilmektedir. Yeni etiketleme kuralları gereğince, girdi listesinde, kullanılan kinin ve kafein miktarının da belirtilmesi gerekmektedir. Buna ek olarak, 150 mg/lt’den daha yüksek oranda kafein içeren gıda maddelerinin, etiket üzerine buna ilişkin bir uyarı yazmaları ve “Yüksek kafein içeriği: xx mg/100 ml” şeklinde bilgi eklemeleri gerekmektedir.
Konuyla ilgili yapılan olarak getirilen en son gerekliliklerden bir diğeri de gıda maddesi içeriğinde yer alan allerji yapabilecek veya tepkisel sonuç yaratabilecek maddelerin, açık ismi yazılacak şekilde mutlaka belirtilmesi şartıdır. Örneğin, yumurta veya süt gibi allerjik maddeleri içeren sosların veya fıstık gibi sert kabuklu yiyecekleri içeren bisküvilerin etiketinde bu maddelerin kullanıldığını mutlaka belirtmeleri gerekmektedir. Bu kural, allerjik maddeleri içeren alkollü içeceklere de uygulanmaktadır (Örneğin şarapta yer alan sülfit gibi).
3) Belirli Malzemelerin Miktarı: Belirli durumlarda, gıda maddesinin imalatında veya hazırlanmasında kullanılan malzemenin miktarının belirtilmesi gerekmektedir. Miktarın yüzde cinsinden belirtilmesi ve gıda maddesinin isminin yanında veya içinde veya muhteviyat listesinde gözükmesi gerekmektedir.
Örneğin;
- “etli pizza” bakımından etin miktarının belirtilmesi,
- içerik maddelerinin bir isimle özdeşleştirildiği durumlarda (yaz pudingi, vb.) meyve içeriğinin miktarının verilmesi,
- malzemenin ürün isminde, resminde veya grafiğinde belirtilmesi (peynirli, vb.) (bu kural servis önerilerine uygulanmamaktadır),
durumlarında malzemenin miktarının mutlaka belirtilmesi şartı aranmaktadır.
4) Net Miktar: Tüm hazır paketlenmiş gıda maddelerinin, etiket üzerinde, paket ağırlığı hesaba katılmaksızın gıda maddesinin net miktarı (ağırlık veya hacim vb.) hakkında bilgi vermesi zorunludur. Net miktarın metrik sistem (sıvılar için litre veya mililitre, katılar için kilogram veya gram) kullanılarak belirtilmesi zorunluluğu bulunmaktadır.
5) Asgari Dayanma Süresi: Gıda maddesinin asgari dayanma süresi, uygun koşullarda saklandığı taktirde özelliklerini kaybetmeden kullanılabileceği tarihtir (belirtilen tarihin geceyarısına kadar). Çoğu ürünün asgari dayanma süresine ilişkin tarihi içermesi gerekmektedir. Ancak, hacim itibariyle % 10’dan fazla alkol içeren içeceklerde ve yemeklik tuz ile sirkede bu tarihin belirtilmesi şartı aranmamaktadır. İki tür tarih belirtme şekli mevcut bulunmaktadır: i) Tavsiye edilen tarih (best before); gıdanın en iyi halinde olmasının beklenebileceği süreyi belirtir. Bu kategori altında bulunan uzun raf ömürlü pek çok gıda maddesinin buzdolabında saklanmasına ihtiyaç bulunmamaktadır (bisküvi, kuru pasta, vb.) ii) Son kullanma tarihi (use by); gıda maddesinin mikrobiyolojik açıdan bozulabilir olduğu, bu nedenle insan sağlığı açısından tehlike yaratması ihtimalinin bulunduğu ürünler itibariyle kullanılmaktadır. Bu grup altında yer alan kısa raf ömrüne sahip ürünlerin (çiğ ve pişirilmiş et, süt ve sütlü ürünler, vb.) buzdolabında muhafaza edilmesi gerekmektedir.
6) Özel Muhafaza Şartları veya Kullanım Şekilleri: Tüketicinin gıda maddesinin kalitesini muhafaza edebilmesini teminen gereken özel saklama koşullarının etiket üzerinde belirtilmesi gerekmektedir. Örneğin “paket açıldıktan sonra buzdolabında muhafaza ediniz”, “kuru ve serin yerde saklayınız” vb. Saklama koşullarına ilişkin diğer alternatiflerin de ayrıntılı olarak belirtilmesi gerekmektedir (“Derin dondurulmaya uygundur” ifadesinin veya yıldız işaretinin kullanılması, vb.).
7) İsim ve Adres Bilgileri: AB üyesi olan veya AB üyesi olmayan ülkedeki imalatçının veya paketleyici fimanın veya AB üyesi ülkede ürünü satışa sunan firmanın unvanının ve adresinin açık olarak belirtilmesi gerekmektedir. Temas bilgileri, ürünle ilgili bir şikayet olması durumunda iletişim sağlanabilmesini temin edecek açıklıkta olmalıdır. Tek başına verilen internet sitesi adresi kabul edilmemektedir.
8) Ürünün Menşei: Gıdanın menşeinin veya geldiği bölgenin etiket üzerinde belirtilmesi normal koşullarda zorunlu değildir. Ancak, ürünün menşeinin belirtilmemesinin tüketiciyi yanlış yönlendirebileceği durumlarda, menşein belirtilmesi şartı aranmaktadır. Tüketicilerin, ürünün imal edildiği ülke dışındaki bir ülkenin bayrağı veya haritası gibi görsel ögeler kullanılarak yanlış yönlendirilmesi mümkündür. Ürünün isminde yer alan bir bölge adının, ürünün o bölgede imal edildiği veya o bölgeden geldiği fikrini yaratması imkan dahilindedir (İrlanda üretimi “Amerikan tarzı Burger”, vb.).Bu tür durumlarda ürünün gerçek menşeinin belirtilmesi zorunludur (Örn. “İrlanda’da Üretilmiştir”).
9) Kullanma Talimatı: Gerekmesi halinde gıda maddesinin nasıl kullanılacağına ilişkin talimatın, tüketiciyi bilgilendirmek amacıyla etiket üzerinde yer alması beklenmektedir. Pişirme, tekrar ısıtma, hazırlama konusunda bilgiler veya özel bir amaç açısından “uygun değildir” ifadesinin bulunması gibi bilgiler bu kapsamda değerlendirilmektedir.
10) Alkollü İçkiler: Hacim itibariyle % 1.2’den daha fazla alkol içeren içeceklerin alkol derecesi hakkında etiket üzerinde bilgi vermesi zorunluluğu bulunmaktadır.
Besin Değerlerine İlişkin Etiketler
Etiket üzerinde yer alan besin değerlerine ilişkin bilgiler, tüketicilerin daha bilinçli bir seçim yapabilmelerini sağlayacaktır. Etiket üzerinde besin değerlerine ilişkin bir iddianın yer alması durumunda, besin değerlerinin bulunması zorunluluk arz etmektedir. Ayrıca, gerekli olmadığı durumlar dahil olmak üzere, etikette besin değerlerine ilişkin bilginin gönüllü veya zorunlu olarak bulunması halinde, besin değerlerinin belirtilmesine ilişkin şekil şartlarının sağlanması gerekmektedir.
Aşağıdaki durumlar haricinde besin değerlerine ilişkin olarak etiket üzerinde bir iddiada bulunmak mümkün değildir:
- Enerji değeri,
- Besinler: Protein, karbonhidrat, yağ, lif, sodym ve içerikte bulunan besinlere ait veya bunları tamamlayıcı mahiyetteki maddeler,
- İlgili mevzuatta listelenmiş ve besin içerisinde önemli miktarda içerilen vitamin ve mineraller.
Var olduğu ileri sürülen besinlerin etiket üzerinde, gıda maddesinin türüne göre değişmek üzere iki temel formatta belirtilmesi zorunludur. Tüm besin ögelerinin gıda maddesinin 100 g’ı veya 100 ml’si itibariyle belirtilmesi gerekmektedir. Paket başına belirli bir sayıda porsiyonun belirtildiği durumlarda, aynı verilerin her bir porsiyon için de belirtilmesi gerekmektedir.
Grup 1 Formatı: Aşağıda belirtilen hususların belirtilmesi zorunludur:
* Enerji değeri (kilo jul ve kilo kalori cinsinden ayrı ayrı belirtilmek üzere),
* Protein, karbonhidrat ve yağ oranı (Gram cinsinden rakam itibariyle),
Grup 2 Formatı: Aşağıdaki hususların belirtilmesi zorunludur:
* Enerji değeri (kilo jul ve kilo kalori cinsinden ayrı ayrı belirtilmek üzere),
* Protein, karbonhidrat, şeker, yağ, doymuş yağ, lif ve sodyum oranı (Gram cinsinden rakam itibariyle),
Gıda maddesinin vitamin ve mineral içeriğine ilişkin bilginin etiket üzerinde yer aldığı durumlarda, miktarlarına ek olarak, aşağıda belirtilen hususlarda da bilgi verilmesi zorunludur:
* Üründe yer alan vitamin ve/veya mineralin, “Tavsiye Edilen Günlük Miktar (TEGM)”ın ne kadarını sağladığı (oran yüzde cinsinden ifade edilecektir),
* TEGM’ın en az % 15’inin, ürünün 100 g’ı veya 100 ml’sinde bulunması gerekmektedir.
Sağlık Konularıyla İlgili İddialar
Tüketicinin yanlış yönlendirilmemesi kuralı bu konuda da geçerlidir. Gıda maddesinin hastalıkları tedavi etme, önleme veya iyileştirme özelliklerinin bulunduğuna ilişkin olarak etikette bir iddiada bulunulması yasaktır. Sadece, imalatçı tarafından, belirli bir gıda maddesinin sağlığa faydalı yönlerini vurgulayacak şekilde iddiada bulunulmasına izin verilmektedir.
Kamu İhaleleri
İrlanda’daki ihaleler www.tendersireland.com ve www.e-tenders.gov.ie adresli internet siteleri üzerinden takip edilebilmektedir.
