Dış Ticaret
MOĞOLİSTAN’IN DIŞ TİCARETİ
2019 yılında bugüne kadarki en yüksek değerine ulaşan Moğolistan’ın dış ticaret hacmi, 13,7 milyar ABD Doları civarında oluşmuş olup 1,5 milyar ABD Doları dış ticaret fazlası vermiştir. Moğolistan’ın dış ticaret verilerine bakıldığında, 2006 yılı haricinde 2000-2013 yılları arasında sürekli dış ticaret açığı verdiği görülmektedir. 2,4 milyar ABD Doları ile 2012 yılında zirve yapan dış ticaret açık seviyesini ve bulunduğu ekonomik krizi, IMF’nin ekonomik yardım paketinin de katkısıyla atlatma aşamasına gelen Moğolistan, 2014 yılından bu yana dış ticaret fazlası veren bir ülke konumuna gelmiştir (Grafik 1).
Moğolistan’ın 2019 yılındaki ihracatı 2018 yılına göre %8,7 artış göstererek 7,6 milyar ABD Dolarına yükselmiştir. İthalatı ise 2019 yılında 2018 yılına kıyasla %4,3 artış göstermiş ve 6,1 milyar ABD Doları olarak gerçekleşmiştir (Tablo 1).
Moğolistan’ın 2019 yılında ülke bazında dış ticaretinde ilk sırayı 8,8 milyar ABD Doları değeri ve %64,2 pay ile Çin Halk Cumhuriyeti (ÇHC) alırken, ÇHC’yi sırasıyla Rusya Federasyonu (%13,1), Japonya (%4,4), Birleşik Krallık (%2,3) ve ABD (%2,3) takip etmiştir. Bu 5 ülke, Moğolistan’ın dış ticaretinden toplam %86,3 pay almaktadır. Ülkemiz ise %0,3 pay ve 43 milyon ABD Doları değer ile 16’ncı sırada yer almaktadır (Tablo 2).
Moğolistan’ın ihracatında, 2019 yılında ülkeler bazında ilk sırayı 6,8 milyar ABD Doları ile ÇHC alırken ÇHC’nin toplam ihracat içindeki payı %89 gibi çok yüksek bir seviyededir. İhracatta ÇHC’yi, sırasıyla Birleşik Krallık (%3,8), Singapur (%2), İsviçre (%1) ve Rusya Federasyonu (%0,9) takip etmiştir. Bu 5 ülke, Moğolistan’ın ihracatından toplam %96,7 pay almaktadır. İlk 10 ülke ise Moğolistan’ın toplam ihracatının %98,8’lik kısmı ile neredeyse tamamını oluşturmaktadır. Ülkemiz ise %0,03 pay ile Moğolistan’ın 21’inci pazar ülkesi konumundadır. Ülkemize yapılan ihracat 2,4 milyon ABD Dolarıdır (Tablo 3).
Moğolistan’ın ithalatında, 2019 yılında ülkeler bazında ilk sırayı 2,1 milyar ABD Doları ile ÇHC alırken ÇHC’nin toplam ihracat içindeki payı %33,5’tir. İthalatta ÇHC’yi, sırasıyla Rusya Federasyonu (%28,2), Japonya (%9,6), ABD (%4,7) ve Güney Kore (%4,4) takip etmiştir. Bu 5 ülke, Moğolistan’ın ithalatından toplam %80,3 pay almaktadır. Ülkemiz ise %0,7 pay ile Moğolistan’ın ithalat yaptığı ülkeler arasında 14’üncü sıradadır. Ülkemizden yapılan ithalatın değeri ise 40,7 milyon ABD Dolarıdır (Tablo 4).
Ana ürün grupları bazında Moğolistan’ın ihracatı değerlendirildiğinde, Moğolistan’ın ekonomisi ağırlıklı olarak madenciliğe dayanmaktadır. Çıkarılan madenlerin başında kömür, bakır, altın, petrol, demir, çinko, molibdenyum ve gümüş gelmektedir. Madeni ürünler, 6,4 milyar ABD Doları ile toplam ihracatın %83,7’sini oluştururken, tekstil ve tekstil ürünlerinin payı %5,7; doğal veya kültürlü taşlar, değerli metaller, mücevherlerin payı %5,5; canlı hayvanlar, hayvansal kökenli ürünlerin payı %1,3 ve oto, hava ve su taşıma araçları ve yedek parçalarının payı %1’dir. Bu 5 ana ürün grubu, toplam ihracatın %97,2’sini oluşturmaktadır (Tablo 5).
Moğolistan’ın 2019 yılı ihracatı verileri, 4’lü gümrük tarife pozisyonu (GTP4) bazında değerlendirildiğinde, Moğolistan’ın başlıca ihracat kalemlerinin ilk sırasında 3,1 milyar ABD Doları ile taş kömürü yer almakta olup toplam ihracatın yarısını tek başına oluşturmaktadır. Moğolistan için diğer önemli bir ihracat kalemi olan bakır cevherleri, 1,8 milyar ABD Dolarlık ihracat ile toplam ihracattan %29,3 pay almaktadır. Taşkömürü ve bakır cevherlerini sırasıyla demir cevherleri (%9,4), altın (%6,8) ve ham petrol (%6) ürünleri takip etmektedir. Madenlerin dışında diğer ihracat kalemleri ise hayvansal ürünler ve tekstil (kaşmir, yün) ürünleridir. 2019 yılında bir önceki yıla göre %189,5 oranında artış gösteren altın ve %68,5 oranında artış yaşanan demir cevherleri, ihracatın artışına önemli katkı sağlamıştır. Ayrıca, işlenmiş et ve sakatatta yaşanan %36,3 oranındaki düşüş dikkat çekmektedir (Tablo 6).
Moğolistan’ın sanayisi ve tarım sektörü gelişmemiş olup üretim çok kısıtlıdır. Bu nedenle, ülkedeki tüketimin ekseriyeti ithalat ile karşılanmaktadır. Ana ürün grupları bazında Moğolistan’ın ithalatı değerlendirildiğinde; madeni ürünler (petrol yağları, işlenmiş petrol ürünleri), 1,4 milyar ABD Doları ile toplam ithalatın %22,4’ünü oluştururken, makine, ekipman, elektrikli ev aletleri, kaydediciler, TV, setler ve yedek parçalarının payı %20,2; oto, hava ve su taşıma araçları ve yedek parçalarının payı %19; ana metaller ve mamullerinin payı %8,8; gıda ürünlerinin payı %7,3’tür. Bu 5 ana ürün grubu, toplam ihracatın %77,7’sini oluşturmaktadır (Tablo 7).
Moğolistan’ın 2019 yılı ithalat verileri, GTP4 bazında değerlendirildiğinde, Moğolistan’ın başlıca ithalat kalemlerinin ilk sırasında 1,2 milyar ABD Doları ile petrol yağları (benzin, dizel vb) yer almakta olup toplam ithalatın %15,3’ünü oluşturmaktadır. Moğolistan için diğer önemli ithalat kalemleri sırasıyla eşya taşımaya mahsus motorlu taşıtlar (damperli kamyonlar) (%5,5), binek otomobiller (%5,5), iş makineleri (%2,4) ve elektrik enerjisi (%1,9)’dir.
Ülkede sanayi gelişmediği için genellikle iç tüketim, ithalat ile karşılanmakta olup, Moğolistan için her nevi ürünün ithalatı mümkündür. Moğolistan’ın diğer öne çıkan ithalat kalemleri ise; inşaat demiri, cep telefonları, iş makinelerinin aksam ve parçaları, ilaçlar, inşaat malzemeleri, tekstil ürünleri, makine ve ekipmanları, gıda ürünleri, kimyasallar, tütün ürünleridir. 2019 yılında bir önceki yıla göre %48,4 oranında artış gösteren madencilikte kullanılan damperli kamyonlar, %39,8 oranında artış yaşanan iş makineleri, %34,7 oranında artış gösteren inşaat demiri ve %28,7 artış gösteren iş makinelerinin aksam ve parçalarındaki ithalat öne çıkmaktadır. Bu durum, madenciliğe dayalı Moğolistan ekonomisinde, madencilik faaliyetlerine yatırımın devam ettiğini göstermektedir (Tablo 8).
Değerlendirme
Yukarıda sunulan tablolar ve veriler ışığında aşağıdaki sonuçları elde etmek mümkündür;
- 2014 yılından bu yana Moğolistan’ın, dış ticaretinde fazla vermeye devam ettiği görülmekte olup dış ticaret fazlası son yıllarda 1 ila 2 milyar ABD Doları civarında seyretmektedir.
- Moğolistan ekonomisinin madencilik sektörüne dayalı olduğunu, ihracat ve ithalat kalemleri de göstermektedir.
- Özellikle ihracatın yaklaşık %80’ini oluşturan taşkömürü ve bakır cevheri fiyatlarında yaşanan fiyat dalgalanmaları ile en büyük ihracat pazarı olan ÇHC’nin emtia taleplerindeki değişkenlikler, Moğolistan’ın ihracatında doğrudan hissedilmektedir.
- Pazar ve ürün farklılaştırmasına gidememiş Moğolistan’ın dünya emtia fiyatlarının yanı sıra Moğolistan’ın en büyük pazarı olan ÇHC’deki emtia talepleri ile birlikte ÇHC ekonomisinin gidişatına ciddi anlamda bağımlı olduğu görülmektedir.
- ÇHC ve Rusya’nın Moğolistan dış ticaretinden aldığı pay, %77,3 gibi çok yüksek bir orana sahiptir.
- Denize çıkışı olmayan Moğolistan’ın, ülkeyi çevreleyen iki sınır komşusu olan ÇHC ve Rusya’ya bağımlılığını azaltacak pazar arayışlarına ve ürün farklılaştırmasına gitmesi, sağlıklı ve sürdürülebilir bir ekonomi için önem arz etmektedir.
- Moğolistan, bir ithalat ülkesidir. İç tüketimi karşılayabilecek ürünlerin üretimi konusunda sanayi ve üretim alt yapısı yetersizdir.
- Türkiye, Moğolistan’ın ithalatından sadece %0,7 pay alabilmekte ve ithalat yapılan ülkeler arasında 14’üncü sırada yer almaktadır. Ülkemiz, Moğolistan ile ikili ticaretinde, 38,2 milyon ABD Dolarlık dış ticaret fazlası vermektedir.
- Sonuç olarak; Türk firmaları, Moğolistan’ın talep ettiği ürünlerin neredeyse tamamını karşılayabilecek ürün çeşidine ve yüksek kaliteye sahiptir. Bu yüzden, Moğolistan pazarı, Türk firmalar için çeşitli yatırım ve ihracat fırsatları sunmaktadır.
Hazırlayan: Serkan ULUYOL Ticaret Müşaviri, Ulanbator Ticaret Müşavirliği.
