Firmalar - Ghana

Dış Ticaret Politikası ve Vergiler

YABANCI YATIRIMLAR 
 
Gana’da doğrudan yabancı yatırımlarsürekli artış göstermektedir. Batı Afrika’da Nijerya ile birlikte en fazla yabancı yatırım çeken ülke Gana’dır. 2000 yılında 166 milyon dolar olan doğrudan yabancı yatırımlar 2015 yılında 3,2 milyar dolara ulaşmış, 2016 yılında 3,5 milyar dolara ulaşmış, 2017 yılında  3,3 milyar dolara 2018 yılında da 3 milyar dolara gerilemiştir. Gana’da yabancı yatırımlar özellikle madenler ve enerji sektöründe yoğunlaşmaktadır. Son yıllarda petrole yönelik yatırımlar önemli ölçüde artmıştır. İngiltere Gana’da yabancı yatırımı bulunan en önemli ülkedir. Yabancı yatırımlar konusunda İngiltere’den sonra ABD ikinci önemli ülkedir. Gana’da yabancı yatırımların yıllar itibariyle gelişimi aşağıda verilmektedir.
 
Gana’da Doğrudan Yabancı
          Yatırımların Gelişimi (Milyon Dolar)
 
 

           Kaynak:UNCTAD Statistics
 
 
 
Yatırım Koşulları
 
Yabancı sermayenin ülkeye çekilmesi Gana’nın ekonomik kalkınma programlarında önemli bir unsur olarak yer almaktadır. Yabancı sermayenin ülkeye çekilmesinde Dünya Bankası yardımlarıyla kurulan Gana Yatırım Danışma Komitesi önemli rol oynamaktadır. Komitede çok uluslu ve yerli firmalar yanında IMF, Dünya Bankası ve BM gözlemcileri de bulunmaktadır. Komitenin ana amacı, yabancı sermayenin yatırım yapacağı ortamın oluşturulması için hükümet politikalarının belirlenmesine yardımcı olmaktır. Gana 1990’lı yılların başında özelleştirme programına başlamış olup, 350 kamu işletmesinin yaklaşık 300’ü özelleştirilmiştir. Bu firmaların çoğu yabancı firmalarca satın alınmıştır.
 
Yabancı sermaye için yasal yapıyı oluşturmak amacıyla Gana Yatırım Geliştirme Merkezi Yasası 1994 yılında çıkarılmıştır. Yasa doğrudan yabancı yatırımlar yanında sermaye piyasasındaki pörtföy yatırımlarını da düzenlemektedir. Yasada  küçük ölçekli ticaret, taksi işletmeciliği, bahis ve şans oyunları, güzellik salonu ve berberlik gibi işler Ganalıların iştigal alanındaki meslekler olarak belirtilmektedir. Gana Yatırım Geliştirme Merkezi (www.gipc.org.gh) yatırımları kaydettiği gibi yatırımlar için gerekli bilgileri de sağlamaktadır.
 
Gana’da iş kurmak uzun bir zaman almakta ve beş devlet kuruluşundaki işlemlerin tamamlanmasına ihtiyaç göstermektedir. Dünya Bankası raporlarına göre Gana’da iş kurulması için 85 günlük bir süreye ihtiyaç duyulmaktadır. Yabancıların yerli yatırımcılara göre farklı uygulamaya tabi oldukları  sektörler emlak, bankacılık, menkul kıymetler ve su ürünleri sektörleridir. Gana’da yatırım yapmak isteyen yabancı yatırımcılar kanunen 478 sayılı Gana Yatırımları Teşvik Merkezi Kanunu hükümlerine göre Gana Yatırımları Teşvik Merkezine kayıt olmalıdırlar. Minimum miktarda sermaye transfer edildiği zaman kayıt işlemi sonuçlanacaktır.
Sermaye Miktarları:
Joint Venture 200.000 US$
%100 Yabancı Sermaye 500.000 US$
Ticaret Amaçlı Şirketler 1.000.000 US$
Minimum sermaye transferini yapan yatırımcı şirketler aşağıdaki adımları takip etmelidirler.
Adım 1) Genel Sicil Memurluğu Departmanı Kayıt Olmak: Genel Sicil Memurluğu Departmanına bir şirketin kayıt olması gerekmektedir. Eğer tüm belgeler hazır ise ilgili Departman beş (5) çalışma iş günü içinde tüm formaliteleri tamamlamaktadır.
Adım 2) Minimum Sermaye Transferi: Yabancı yatırımcılar, ya peşin olarak ya da aşağıda belirtilen şekillerde, 478 Gana Yatırımları Teşvik Merkezi Kanunu hükümlerine göre minimum sermaye transferi zorunluluğuna uymalıdırlar.
- Banka Hesabı: Yabancı yatırımcının seçeceği bir bankada iki şirket hesabı (yabancı ve yerel para cinsinden) açılmalıdır.
- Banka Transferi Yoluyla: Yerel paraya (Cedis) çevrilebilen minimum sermaye miktarının bankaya transfer edilmesi. Bu transfer yatırımcının Gana’da çalıştığı banka tarafından Bank Of Gana’ya teyit edilmelidir. Daha sonra Bank of Ghana bu transferi Gana Yatırımları Teşvik Merkezine şirketin kurluşu amacıyla bildirir.
- Peşin: Yatırım amaçlı bireysel olarak Gana’ya nakit para getirilmesi girişte T5 Formuyla deklere edilmesi ve devamında en kısa sürede bir bankda hesap açılarak yatırılması gerekmektedir. Bu transferde yukarıda belirtildiği gibi Bank Of Ghana ve Yatırımcının Bankası tarafından onaylanmalıdır.
- Tesis Makine ve Ekipma İthalatı: Girişimciler yatırımlarıyla ilgili tesis maike ve ekipmanları ithal ederek projelerini gerçekleştirmekte serbesttirler. Sıfır oran ve imtiyazlı maddeleri otomatik ve direkt olarak CEPS aracılığyla uygulanacaktır. Gerekli tesis, makine ve ekipman 478 sayılı GİPC Kanununun 24’üncü bölümü hükümleri uyarınca Gana Yatırımları Teşvik Merkezi ile birlikte gümrükten çekilecektir.
- Sermaye Çeşitliliği: İthal edilen makine, ekipman ve eşya şeklindeki sermaye çeşitliliği durumunda, bu ithalatı kapsayan tüm dökümanlar kayıtlı şirket adına olmalı ve kayıt amaçlı Gana Yatırımları Teşvik Merkezine teslim edilmesi gereken aşağıdaki belgelerle belgelendirilmelidir.
a) Taşıma Faturası/Havayolu Faturası Orjinali (Bill of Landing/Airway Bills)
b) Varış Yeri (Gana) İnceleme Sertifikası (Destination İnspection Certificate)
c) Giriş Gümrük Faturası Orjinali (Customs Bill Of Entry)
d) Son Fatura (Certified/Final İnvoice)
e) Sermaye Tranfer Belgesi (Evidence of Capitalisation- Form 6 from the Registrar General Department)
- İlgili Ajanslara Kayıt: Faaliyet gösterilşecek sektörlere uygun ilgili ajanslara kayıt
Adım 3) Gana Yatırımları Teşvik Merkezine Kayıt: Yatırımcı Gana Yatırımları Teşvik Merkezine ilgili ücretleri ödedikten sonra kayıt olur. Kayıt işlemlerinin tamamlanması beş iş gününü almaktadır.
Adım 4) Tamamen Yerli Sermayeli Şirketler: Tamamen yerli sermayeli şirketlerin Gana Yatırımları Teşvik Merkezine kayıt olmasına gerek yoktur. Çünkü, bu şirketlere minimum yabancı sermaye gereklilik şartı uygulanmamaktadır.
Adım 5) Göçmen Kontenjanı: Kendi yatırımları için yabancı personel çalıştırma açısından göçmen işçi çalıştırma imkanlarını araştıran yabancı yatırımcılar ile yerli şirketler 478 sayılı Kanunun 30’uncu bölümünde belirtilen kanun ile ilgili minimum sermaye gerekliliğini karşılamalıdırlar. Göçmen kotası Gana Yatırımları Teşvik Merkezine yazılan bir dilekçe ile talep edilir.
Adım 6) Gana Gelir İdaresine Kayıt: Tüm şirketler Gana Gelir İdaresinin Vergi Gelirleri Bölümüne (Domestic Tax Revenue Division) direkt olarak vergi, vergi indirimi ve vergi istisnası gibi yasal vergi konularıyla ilgili olarak kayıt olmalıdır.
Adım 7) Çevre Etki Değerlendirme Sertifikası: Şirketler, Çevre Koruma Kurumuna kayıt olmalı ve bu kurumdan çevre izin belgesi almalıdırlar.
Gana’da yabancı yatırımcıları şirket kurarken ilgili kurum ve kuruluşlarda belge düzenleme, izin alma ve alınan izinin süresinin uzatılması konusunda ücretler her yıl değişmektedir. Bu nedenle, konu hakkındaki güncel bilgilerin ve şirket kurmaya ilişkin maliyetlerin Gana Yatırımları Teşvik Merkezinin www.gipcghana.com web sayfasından en son haliyle elde edilmesi mümkündür.
Maden ve madencilik alanındaki yabancı sermayeyi ise 1994 tarih ve 475 sayılı Maden ve Madencilik Yasası düzenlemektedir. Petrol Yasası (PNDCL 84) ise petrol çıkarılması üretilmesi ve ticaretini düzenlemektedir. 
 
Gana’da serbest kur rejimi uygulanmaktadır. Nasıl kazanıldığı belgelenebilen fonların transferlerinde ve dövize dönüştürülmesinde herhangi bir kısıtlama bulunmamaktadır. Gana para birimi Cedi Dolar ve Euro’yla kolayca değiştirilebilmektedir. Yatırımlara ilişkin yasa, yatırımlardan kaynaklanan kar payı ve net karın, borç ödemelerinin, teknoloji transferinden kaynaklanan ücretlerin, işletmenin satışından doğan  gelirlerin ve yatırımdan sağlanan faizlerin döviz ile transferine müsaade etmektedir.  
 
Yabancı yatırımlar yasası, diğer yollar ile çözülemeyen anlaşmazlıklar konusunda Birleşmiş Milletler  Uluslararası Ticaret Yasası Komisyonu kurallarına dayalı tahkim veya ülkeler arasındaki karşılıklı anlaşmalara atıfta bulunmaktadır. Yabancı yargı kararlarının Gana’da tanınması karşılıklılık esasına dayalıdır. Gana anlaşmazlıkların çözümü konusunda Newyork Konvansiyonunu imzalamıştır.
 
Gana’da fikri mülkiyet haklarının korunması yönünde yasal düzenlemeler yapılmaktadır. Gana Dünya Fikri Mülkiyet Hakları Örgütünün (WIPO) üyesidir. WTO TRIPS anlaşmasını uygulamak için adımlar atılmakta olup, Gana parlamentosu kopyalama yasası hariç tüm TRIPS düzenlemelerini kabul etmiştir.
 
Bankacılık sektörü küçük ölçeklidir. Ülkede 18 banka içerisinde en büyük banka olan Gana Ticaret Bankasının net yaklaşık değeri 50 milyon $’dır. Gana Borsası  gelişen piyasalar içerisinde en iyi performans gösterenler içerisinde mütala edilmektedir.
 
Ülkede üç adet serbest bölge bulunmakta olup, bunlar Accra,  Mpitsin ve Ashiem’de yer almaktadır. Üç serbest bölge de 1996 yılında kurulmuştur. Tema ve Takoradi limanları ile Kotoka Uluslararası Havalimanı ve bu alanlarla bağlantılı yerler serbest bölgeler içerisindedir. Serbest bölgede faaliyet gösterebilmek için firmaların ürünlerinin %70’ini ihraç etmesi gerekmektedir. Serbest bölgede çalışan firmaların 10 yıllık kurumlar vergisi muafiyeti ve ithalatta 0 gümrük vergisi avantajı bulunmaktadır.