Pazarda Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
İŞADAMLARININ PAZARDA DİKKAT ETMESİ GEREKEN HUSUSLAR
Ticareti Etkileyen Kültürel Faktörler
İsrail’de dinin sosyal hayata ve ticarete etkileri çok yoğundur. Bunun en belirgin örnekleri başta Shabbat olmak üzere dini günler ve Koşer şartıdır.
Cuma günü güneş batarken başlayan ve Cumartesi güneş battığında sona eren “Shabbat” sırasında İsrailliler hiç bir şekilde çalışmamakta ve iş konuşmamaktadır. Cuma öğleden itibaren iş yerleri kapanmaktadır. Muhafazakar Yahudiler, Shabbat’ta ateş yakmamakta; araç, telefon, elektrik vb kullanmamaktadır. Ülkede dini bayramlar da Shabbat gibi yaşanmakta, Kipur süresince ülkede trafiğe araç çıkmamakta ve havaalanı kapalı olmaktadır.
Koşer, İslam dinindeki "helal" mecburiyetinde olduğu gibi; gıdaların dini kurallara uygun olması şartıdır. Özellikle et ürünlerinde (hayvanın makbul hayvan olması, kesimin dini kurallara göre yapılması, et ürünleriyle süt ürünlerinin aynı anda yenmemesi) katı kurallar bulunmaktadır. Yasal zorunluluk olmamakla birlikte, gıda ihracatçılarımızın bu belgeyi almadan İsrail’e ihracat yapması güçtür. İsrailliler hediye almayı sevseler de, Koşer nedeniyle gıda maddesi hediye etmemek gerekir. Yemeğe davet edileceklerse, Koşer konusunda hassas olup olmadıkları uygun bir dille önceden sorulmalıdır.
Kudüs'te her üç din için kutsal mekanlar bulunmakta ve İsrail'e gelen yabancılar Kudüs'e büyük ilgi göstermektedir. Kudüs'ün bütün ilahi dinler için kutsal olduğu unutulmamalı ve kıyafet seçimi yapılırken kutsal mekanlara uygun giysiler tercih edilmeli, ağlama duvarı mümkünse Shabbat dışında ziyaret edilmelidir. Cuma öğleden sonra ve Cumartesi günleri ağlama duvarında kesinlikle fotoğraf çekilmemeli ve cep telefonları kapalı tutulmalıdır. Dindar Yahudiler Shabbat’ta elektrikli cihazlar kullanmadıkları için kutsal yerlerde bu kurala uyulmasına büyük önem vermektedirler.
Para Kullanımı
İsrail’in resmi para birimi Yeni İsrail Şekeli (YİŞ) olup, banknotlar 20, 50, 100 ve 200’lük birimler halinde, madeni paralar ise 1, 5, 20’lik birimler halinde basılmaktadır. Bankalarda, otellerde ve özel döviz bürolarında belli oranlarda komisyon alınarak para değişimi yapılmaktadır.
Pasaport ve Vize İşlemleri
İsrail'e seyahat etmek isteyen Umuma Mahsus Pasaport hamilleri vizeye tabidir. Diplomatik, Hizmet ve Hususi Pasaport hamilleri ise, anılan ülkeye yapacakları 3 aya kadar ikamet süreli seyahatlerinde vizeden muaftır. (www.mfa.gov.tr)
İsrail Makamlarıyla yürütülen görüşmeler sonucunda, bir ticari organizasyona kayıtlı olduğunu belgeleyen Türk iş adamlarına çok girişli vize verilmesi uygulaması başlamıştır. Ancak İsrail makamları vize için davet mektubu talep etmektedir. Bu uygulamaya göre İsrailli bir firmanın kendi İçişleri Bakanlığı kanalıyla Türkiye’deki İsrail temsilciliklerine resmi bir davetiye göndermesi gerekmektedir. Batı Şeria ve özellikle Gazze Şeridi’ne giriş için, bu durumun İsrail'e gelmeden önce İsrail güvenlik birimlerine bildirilmesi ve izin alınması gerekmektedir.
Pasaportlarında İran, Afganistan, başta Suriye ve Lübnan olmak üzere Arap ülkelerinin vize ve damgaları olan yolcular, İsrail’e giriş ve çıkışta uzun süre sorgulanmaktadır. Özellikle diplomatik, hususi ve hizmet pasaportları için vize alınması gerekmediğinden, pasaportta hangi ülkelerin damgaları olduğuna önceden dikkat edilmeksizin İsrail'e gelen yolcular havaalanında sorunlarla karşılaşmaktadır. Resmi heyetlerin programlarını, pasaport detayları ile birlikte makul bir süre önceden Dışişleri Bakanlığı kanalıyla T.C. Tel Aviv Büyükelçiliği'ne bildirmeleri de faydalı olacaktır.
A GRUBU VİZELER
A/1 Geçici Oturma ve Çalışma Vizesi: İsrail'de İçişleri Bakanlığı tarafından verilen ve geçerlilik süresi kadar hamiline oturma ya da çalışma izni sağlayan bu vize, 1 yıllık sürelerle verilmekte ve uzatılabilmektedir.
A/2 Çalışma Öğrenci Vizesi: Öğrenime devam ederken, çalışma hakkı da sağlayan bir vizedir.
A/3 Din Adamı Vizesi: Çeşitli dinlere mensup (Hıristiyan, Bahai gibi) din adamlarının misyonerlik amacıyla İsrail'de çalışabilmeleri için verilmektedir. Tıpkı A/1 vizesi gibi çalışma ve oturma izni verir. Çoğunlukla Ermeni, Süryani ve Rum din adamları tarafından kullanılmaktadır.
B GRUBU VİZELER
B/1 Vizesi: Çalışma Vizesi olarak adlandırılan bu vize, çalışmak amacıyla İsrail'e geleceklere İsrail’in Dış Temsilcilikleri yoluyla ya da ülkeye girişte verilebilmektedir. B/1 vizesi ile çalışacak olan kişinin nerede ve hangi tarihe kadar çalışacağı belirtilmeli, kişinin işyerini değiştirmesi halinde tekrar vize başvurusu yapması gerekmektedir. Söz konusu vize 3 aylık süre ile verilebildiği gibi, daha uzun süreli de olabilmektedir.
B/2 Vizesi: Turistik amaçlarla gelerek en fazla 3 ay süreyle bu ülkede kalacaklara verilen bu vizeye sahip kişilere çalışma hakkı tanınmamaktadır. B/2 vizesi bazı hallerde 6 aylık, tek ya da çok girişli olarak verilebilmektedir. Söz konusu vize, İsrail'in diğer ülkelerle arasındaki vize rejimine göre bu ülkelerdeki İsrail temsilcilikleri veya sınırdaki görevliler tarafından verilebilmektedir.
B/3 Vizesi: Bu vize yürürlükteki İsrail mevzuatına göre başka tür vize alamayan, ancak İsrail'e gelme nedeni konusunda ilgili makamları ikna edici yeterli bilgileri sağlayabilen kişilere istisnai olarak verilmektedir.
SÜREKLİ İKAMET VİZESİ
İsrail’de devamlı oturma ve çalışma hakkı veren ve 1 defa alındığında yenilemeye ihtiyaç duyulmaksızın geçerli olan sürekli bir vizedir.
OLEH HADEŞ (Göçmen Vizesi)
İsrail'de uygulanmakta olan "Oleh Hadeş" vizesi, daimi oturma ve çalışma hakkı veren ve bir defa alındığında yenilemeye ihtiyaç duyulmaksızın geçerli olan sürekli bir vizedir. Bu vize yalnızca Yahudilere verilmektedir.
İş gezileri için mutlaka davet mektubu, Türkiye’deki firmadan bir görev yazısı ve Türkiye’deki firmanın Ticaret Odası’na kaydı gerekmektedir. İşçi vizesi için ise İsrail Müteahhitler Birliği tarafından onaylanmış olan isim listesi, İsrail İçişleri Bakanlığı tarafından Türkiye Büyükelçiliği’ne gönderilmiş ve İsrail’den davet eden firmanın adına gelmiş olan izin belgesi gerekmektedir. Turist vizesiyle İsrail’e gidip orada çalışmak isteyenler, İçişleri Bakanlığı’na başvurup vizelerini değiştirmek zorundadırlar. Bunların haricinde bütün vize işlemlerinde gereken evraklar; en az 6 ay geçerli pasaport, son bir yıl içinde çekilmiş 1 adet fotoğraf ve 1 adet vize formudur.
İsrail, güvenlik açısından oldukça sıkı denetlenen bir ülkedir. Bu nedenle ülkeye giriş ve çıkışlarda havaalanlarında yolculara İsrail Havayolları görevlileri tarafından çeşitli sorular sorulmaktadır. Özellikle ülkeden çıkışta yapılan bu işlem, istisnasız herkese uygulanmaktadır. Seyahat bir iş seyahati ise görüşülen kişilerin kartları, konaklanan otelin faturası gibi belgeler alandaki görevliler tarafından talep edilebilmektedir. Söz konusu sorgulama genellikle uzun sürdüğünden, uçuştan en az iki saat önce havaalanında olunması tavsiye edilmektedir. Bagajlar ise X-ray cihazından geçirilmek ve açılmak suretiyle kontrol edilmektedir. Güvenlik görevlilerinin sorularına sabırla ve dikkatle cevap verilmesi gerekmektedir. Davet mektupları girişte ve çıkışta hazır bulundurulmalı ve görevlilere ibraz edilmeli, davet sahibine giriş ve çıkıştaki kontrol esnasında telefonla ulaşılabilmeli, mümkünse davet sahibi yolcuyu karşılamalı ve uğurlamalıdır.
Resmi Tatiller ve Çalışma Saatleri
İsrail’e yapılacak iş ziyaretleri için özellikle Haziran-Temmuz-Ağustos gibi sıcak yaz ayları pek uygun değildir. Diğer zamanlarda ise bayramlara ve resmi tatil günlerine dikkat etmek gerekmektedir.
İsrail’de hafta sonu resmi tatil günleri Cuma ve Cumartesi günleridir. Pazar günü haftanın ilk iş günüdür. “Shabbat” nedeniyle resmi daireler ve çoğu şirketler Cuma ve Cumartesi günleri kapalıdır. Yahudiler Shabbat zamanında çalışmamakta ve iş konuşmamaktadır. Çalışma gününe rastlayan yarım gün tatillerde iş yerleri saat 13.00'de kapanmakta, resmi kurum ve odalar genellikle tam gün kapalı olmaktadır. Bu tatillerin dışında Arapların çoğunlukta olduğu bölgelerde Müslüman bayramları, Hıristiyanların çoğunlukta olduğu yerlerde Hıristiyan bayramları kutlanmaktadır.
20 Temmuz (Tisha b'Av; bankalar kapalıdır); 30 Eylül (Yahudiler için Yılbaşı); 18 Eylül (Yom Kippur); 23 Eylül (Sukkot); 10 Ekim (Simchat Torah); 2-9 Aralık (Chanukah; okullar kapalıdır)
Kullanılan Lisan
İsrail’de ana dil İbranicedir. Ancak İngilizce’de çok yaygın olarak kullanılmaktadır.
Ulaşım
Türkiye’den İsrail’e ulaşım THY’nin tarifeli uçuşları ile haftanın her günü sağlanabilmektedir. Ayrıca, THY Airbus 310 kargo uçakları ile haftada 4 gün de İsrail’e kargo seferi gerçekleştirmektedir. İstanbul-Tel Aviv arası uçuş süresi iki saattir. Ben Gurion Havaalanı İsrail’in uluslararası nitelikteki en büyük havaalanı olup, Tel Aviv’e 15 km ve Kudüs’e 60 km uzaklıkta bulunmaktadır. Eylat Havaalanı, bazı Avrupa ülkelerinde yapılan “charter” seferleri ve Tel-Aviv Dov Hoz Havaalanı ile birlikte iç hat uçuşları (Telaviv–Eylat) için hizmet vermektedir.
Ben Gurion Havaalanı’ndan Tel Aviv’e ulaşım her saat başı oteller bölgesine giden shuttle servislerle, tarifeli belediye otobüsleri veya taksilerle sağlanmaktadır. Taksilerin şehir merkezine tarifeleri 60 YİŞ civarındadır. Havaalanından Kudüs’e ulaşım ise otobüslerle, taksilerle veya “sherut” denilen 7-8 kişilik dolmuşlarla sağlanmaktadır.
İsrail’de şehir içi ulaşım dolmuş, otobüs ve taksi ile sağlanmaktadır. Otobüs biletleri 1 Dolar civarındadır. Taksiler telefonlu taksi duraklarından çağrılabilmektedir. Tel Aviv-Kudüs arasında ulaşım, merkez otobüs terminalinden saat başı kalkan otobüsler ve dolmuşlarla (sherut) sağlanmaktadır. Ayrıca iki şehir arasında taksi ulaşımı sabit tarife üzerinden olup, yaklaşık 180-200 YİŞ’tir.
İsrail’de çok sayıda otomobil kiralama şirketi bulunmaktadır. Araba kiralamak için 21 yaş üstünde olmanız ve ehliyetinizin bulunması yeterlidir. Ancak kiralık arabalarla Ürdün’e geçiş yasaktır. Trafik akışı ülkemizde olduğu gibi sağdan işlemektedir. Arka ve ön koltukta emniyet kemeri takma zorunluluğu olup, şehir içi hız limiti 50 km, şehir dışı hız limiti ise 90 km’dir. Trafik işaretleri İbranice, İngilizce ve Yunancadır.
Türkiye’den İsrail’e gönderilen mallar ise önce kamyonlarla Mersin ve İzmir Limanları’na taşınmakta, oradan da Hayfa Limanı’na gönderilmek üzere gemilere yüklenmektedir. Buna ilaveten Hayfa-Mersin limanları arasında bir Ro-Ro hattı kurulması ve söz konusu hattın diğer bölge ülkelerini de kapsayacak şekilde genişletilmesinin düzenli mal taşımacılığının sağlanması açısından önemli bir adım olacağı düşünülmektedir.
Yerel Saat
GMT’den 2 saat ileride, Türkiye ile aynı saat dilimindedir.
Telefon Kodları
İsrail’in uluslararası telefon kodu 972’dir. Yurt içi aramalarda şehir telefon kodlarının başına “0” eklenmelidir.
Barınma
İsrail oldukça pahalı ülkelerden birisidir. 3 yıldızlı bir otelin ortalama fiyatı 80–100 ABD Doları arasında değişmektedir.
Genel Değerlendirme ve Öngörüler
Türkiye ile İsrail arasında son derece geniş ekonomik işbirliği olanakları mevcut olmasına rağmen iki ülke ilişkilerinin önündeki en büyük engel İsrail-Filistin sorunu olarak görülmekte, iş adamlarımızın İsrail’de yapmayı planladığı uzun vadeli yatırımlar bölgedeki savaş ve bunun getirdiği istikrarsızlık nedeniyle olumsuz yönde etkilenmektedir.
İsrail'in ekonomik kalkınmasında üç önemli nokta dikkat çekicidir. Bunlar; küçük iç pazar nedeniyle ithalat zorunluluğu, iklim şartları ve özellikle su yokluğu nedeniyle özel tarım teknolojisi geliştirme ihtiyacı ve çeşitli sanayileşmiş ülkelere yayılmış olan Yahudi kökenli kaliteli teknik işgücünün İsrail'e göç etmesidir. Bunun sonucu olarak İsrail bilgisayar transistor imalatında, güvenlik sistemlerinde ve sulama teknolojilerinde önemli aşamalar kaydetmiş; Yahudi iş aleminin etkisiyle tüm dünyaya yayılmış çok ciddi bir ticaret ağı kurmuştur.
İsrailli iş adamlarının Türkiye pazarına duydukları ilgi, son yıllarda gözle görülür derecede artmıştır. Bu ülkeden gelen işbirliği önerileri karşılıklı mal alım-satımının yanı sıra; özellikle GAP çerçevesinde tarıma dayalı sanayilerin geliştirilmesinde; sulama sistemleri, tohum ıslah birimleri gibi verimlilik artırıcı tekniklerin yerleştirilmesi gibi konuları da kapsamaktadır. İsrail'in sahip olduğu çorak ve verimsiz toprakları yılda birkaç ürün alınabilir hale getirmede uyguladığı ve son derece başarılı sonuçlar veren yöntemlerin, Türk tarım sektöründe de uygulanması mümkündür.
İsrail mühendislik-müşavirlik, araştırma-geliştirme gibi profesyonel hizmetler konusunda da önemli bir birikime sahiptir. Çeşitli sektörlerden Türk iş adamlarının bu pazara ilgi göstermesi, İsrail ile işbirliğinin her planda önem kazanmasına ve bunun sonucunda Türk iş adamları için ABD pazarında ikili ve üçlü işbirliği imkanlarının ortaya çıkmasına yol açabilecektir. Türk ve İsrailli iş adamları arasında işbirliğine konu olabilecek diğer sektörler arasında ise inşaat, turizm ve enerji (özellikle güneş enerjisi sistemleri) sayılabilir.
İsrail ile karşılaştırıldığında Türkiye’de nispeten ucuz işgücü olması ve Türkiye’nin gerek AB, gerekse BDT ülkelerine coğrafi yakınlığı nedeniyle; Türkiye’de başta tekstil sektörü olmak üzere sınai alanda önemli işbirliği imkanları mevcut bulunmaktadır. Sanayi alanındaki söz konusu işbirliği imkânları Yeni Yabancı Sermaye Mevzuatı’nın kabul edilmesi ve yürürlüğe girmesiyle daha da cazip hale gelmiştir. Hâlihazırda Türkiye’de 190 adet İsrail firması faaliyet göstermektedir.
İşgücünün çok pahalı olması gibi nedenlerle İsrail’de tekstil ve giyim sektöründe sıkıntı yaşanmaktadır. Yapılacak işbirliğinde kumaşın İsrail’de kesilip Türkiye’de dikilmesi, bitirme işleminin İsrail’de tamamlanması durumunda söz konusu malın kotasız ve gümrüksüz olarak ABD’ye ihraç edilmesi mümkün olmaktadır. İsrail kumaşının İsrail’de kesilip, diğer işlemlerin Türkiye’de yapılması ve sevkıyatın Türkiye’den olması halinde de malın ABD’ye kotasız ama gümrüklü olarak ihracı mümkündür.
Yıllardır İsrail ve Filistin arasında devam eden savaş nedeniyle İsrail ekonomisinde yaşanan duraklama, İsrailli firmaların finansman olanaklarını kısıtlamış ve Türkiye’de kendileri açısından potansiyel arz eden sektörlerde doğrudan yatırım planlarını askıya almalarına yol açmıştır.
